ASPEKTY TURYSTYKI RELIGIJNEJ WE FRANCJI
WSTEP
Turystyka do lat piedziesiatych zaznala wyjatkowego rozwoju. Do tej pory ten rozwoj nie slabnie i jest waznym czynnikiem ekonomicznym w bardzo wielu krajach.
Profesjonalisci turystyki twierdza, ze wszystko co sie porusza nalezy do turystyki i szybko wciagneli do produktow turystycznych turystyke religijna (najstarsza forma turystyki). Oczywiste jest, ze turystyka religijna konsumuje uslugi turystyczne, ale posiada specyficzna ceche: zwraca sie przedewszystkim do"duszy" czlowieka.
TURYSTYKA A RELIGIA
Mozna wylonic dwie wielkie tendencje sposrod pieciu waznych religii praktykowanych we Francji:
1. Religie, ktore wlaczaja w ich obrzedy koncept pielgrzymek i rekolekcji: katolicy, muzulmanie i buddysci. Te religie, a zwlaszcza katolicka we Francji, stworzyly organizacje ulatwiajace pielgrzymki.
2. Religie dla ktorych nie istnieja pielgrzymki, ale ich zwolennicy praktykuja pewna forme odwiedzaja miejsca majace znaczenie w historii ich wspolwyznawcow: miejsca turystyki zwiazana z religia, a raczej z historia obrzedu tej religii. Protestanci i zydzi wspomnien, w zasadzie miejsca przesladowan.
Biorac pod uwage te dwie tendencje, mozna rozroznic trzy aspekty turystyki religijnej:
1. Aspekt spirytualny: turystyka religijna jest jednym ze sposobow dla jednostki do zblizenia sie do Boga, jako wierzacy przekonany lub potencjalny, u ktorego wiara ugruntuje sie w czasie podrozy lub w czasie zwiedzania miejsca spirytualnego.
2. Aspekt socjologiczny: turystyka religilna jest sposobem dla wierzacego poznania historii swojej grupy religijnej.
3. Aspekt kulturalny: zwiedzanie obiektow spirytualnych jest sposobem dla jednostki wierzacej i niewierzacej glebszego zrozumienia oredzia pozostawionego przez wszystkie religie, ktore ksztalcily i ksztalca do dzis nasze spoleczenstwa.
MIEJSCA PIELGRZYMEK I ŚWIĄTYNIE
Zarzadcy znaczacych miejsc turystyki religijnej we Francji zaobserwowali zmiane w ich uczeszczaniu i musza sie zaadaptowac do zmian "rynku" religijnego.
1. Zwiekszenie zapotrzebowania ma w konsekwencji powiekszenie organizacji miejsc kultow, zwlaszcza w mozliwosciach ilosci przyjeciowej i noclegowej, ktore staly sie za male.
2. Przybycie nowej klienteli z bylych krajow wschodnich, o malych mozliwosciach finansowych, ktore mimo tego trzeba obsluzyc.
3. Zwiekszenie ilosci turystow o motywacjach kulturalnych, ktorych potrzeby roznia sie od potrzeb klasycznych pielgrzymow: pojawia sie problem wspolzycia.
TURYSTYKA W SRODOWISKU RELIGIJNYM
Zostalo stwierdzone w wazniejszych miejscach religijnych, ze czesto aspekty czysto turystyczne sa na rowni wazne z aspektami religijnymi:
* Przedewszystkim organizacja zwiedzan i noclegi
* Wazniejsze miejsca kultow sa czesto ilosciowo wiecej odwiedzane przez ludzi o motywacjach kulturalnych niz religijnych. Waloryzacja spuscizny religijnej odpowiada tej motywacji kulturalnej (np organizowanie imprez "swiatla i dzwieku" w Istambulu, albo organizacja serii ewenementow w miescie pielgrzymowym ,jak uroczystosci dziewiecsetlecia Paray Le Monial).
I - ASPEKT TURYSTYKI W KATOLICYZMIE
A- KOSCIOL KATOLICKI A TURYSTYKA
Aby mowic o turystyce religijnej, trzeba wspomniec o aktualnej sytuacji kosciola we Francji, ktora od kilku lat sie zmienia.
* Osiemdziesiat jeden % francuzow twierdzi, ze sa katolikami, nawet jezeli wezmie sie pod uwage rozne stopnie naleznosci (osiemdziesiat dwa % jest ochrzczonych, osiemnascie % praktykuje regularnie, osiemnascie % praktykuje okazyjnie ).
* Jak stwierdza René Aucourt, narodowy delegat Episkopatu stowarzyszenia "Turystyki Pastoralnej i Wczasow", koscioly, miejsca kultow i swiatynie sa wspolnymi miejscami reprezentacyjnymi dla wierzacych i niewierzacych.
Jestesmy swiadkami rozpadania sie tradycyjnych aktywnosci kosciola, a zarazem powstania nowych form dzialania: mnozenie wielkich zjazdow, tworzenie licznych grup wspolnej modlitwy, a jednoczesnie likwidowanie ruchow katolickich o tendencjach spoleczno-politycznych, dzialajacych w imieniu wiary, zmniejszenie udzialu w tradycyjnych pielgrzymkach.
Aktorzy turystyki religijnej to:
* diecezjalni dyrektorzy pielgrzymek
* specjalistyczne agencje proponujace podroze o specyficznej tematyce turystycznej
* swiatynie zarzadzane przez rektora wyznaczonego przez biskupa
* stowarzyszenia organizujace przyjmowanie zwiedzajacych koscioly i miejsca kultow
* wydzial Kosciola sluzacy do zaspokojenia wszystkich wymiarow turystyki i wczasow: Turystyka Pastoralna i Wczasow.
* branie pod uwage indywidualnych podroznych i malych grup przy duzym spadku frekwencji "oficjalnych pielgrzymek"
B - DEFINICJA TURYSTYKI RELIGIJNEJ
Turystyka religijna stanowi jedna z gwiazd w "galaktyce ogolnej turystyki".
Pierre Talec,( odpowiedzialny na Paryz Turystyki Pastoralnej i Wczasow ) tak okresla turystyke religijna:
* z punktu widzenia spirytualnego, jest to wspolczesny sposob zwiazania sie z Bogiem - Tworca
* z punktu widzenia socjologicznego jest to dojscie do kultury wielkich religii.
* z punktu widzenia kulturalnego jest to sposob humanitarnego ukulturowienia sie przy pomocy waloryzujacych interakcji czlowieka.
Pierre Talec okresla wspolczesna turystyke religijna w nastepujacy sposob:
* wlaczona w cywilizacje wczasow: pielgrzym jest przedewszystkim turysta ze wszystkimi potrzebami materialnymi uzaleznionymi od ekonomii rynku, jest to "produkt" jak inne.
* skarykaturowana przez "kult idoli": turystyka religijna popada w efekty perwersyjne (sztucznosc, trywialnosc...)
* ujeta w Pasterstwo Kosciola, ktorego celem jest pogodzic religie z turystyka poprzez reflekje teologiczne, formacje katolikow dzialajacych w swiecie turystyki i wczasow i organizacji rozrywek.
C - TURYSTYKA RELIGIJNA ALBO TURYSTYKA W SRODOWISKU RELIGIJNYM
Michel Bauer, wykladowca na Uniwersytecie w Savoie, rozroznia trzy podejscia do dziela, bedacego zarazem obiektem kultu:
* pierwszym jest ekskluzywnie obiekt kultu i to podejscie poleca zniszczenie lub przemiane tego dziela
* drugim jest chec nadania nowej tresci temu dzielu
- trzeciemu odpowiada postawa ekumeniczna, biorac pod uwage honorowanie dwoch "roznych" bogow: Swieta Trojca z jednej strony i kult "piekna i pamieci"z drugiej strony.W ten sam sposob koncept turystyki w srodowisku religijnym pozwala pogodzic pojecia pielgrzymki i turystyki.
Typologia turystow religijnych moze byc taka:
* pielgrzym znajdujacy sie kompletnie poza turystyka aby przezyc doswiadczenie czysto religijne.
* wierzacy tradycyjny
* wierzacy liberalny i swiadek swojej wiary
* amator sztuki, kultury lub etnologii
* ideolog swiecki
Ciagle wedlug Bauera ,proponowane rozwiazania dla marketingu "turystycznego produktu religijnego" sa:
* marketing uslug (organizacja naplywu turystow, noclegi...)
* optymizacja organizacji (praca z przedstawicielami kosciola, z zarzadcami miejc kultu)
* pragmatyczne rozwiazania pogodzenia potrzeb jednych i drugich (skupienie sie, wiedza i umiejetnosc, wczasy)
* wspolzycie i segmentacja rynku
II ASPEKT TURYSTYKI W PROTESTANTYZMIE
Tak jak w katolicyzmie aby aby poznac aspekt protestanckiej turystyki religijnej, musimy przyjrzec sie blizej jej kosciolowi. Mniejszosciowy we Francji protestantyzm, liczy okolo 950000 wiernych zgrupowanych w gronie kilku kosciolow o roznych wrazliwosciach toelogicznych:
* koscioly tzw "reformowane" sa najliczniejsze i uznaja czesciowo tradycje kalwinistyczne.
* koscioly luteranskie,znajdujace sie przewaznie w Alzacji, w okolicy Montbeliard i w Paryzu.
* koscioly powstale w okresie Wielkiej Reformy Religijnej w XX wieku: koscioly ewangielickie i zielonoswiatkowe
Wiekszosc francuskich kosciolow protestanckich jest zgrupowana w Protestanckiej Federacji Francuskiej zalozonej w 1905 roku, kilka miesiecy po ustawie o separacji Kosciola i Panstwa.
Protestanci nie uznaja pojecia miejsca sakralnego; sa natomiast przywiazani do miejsc pamieci (zwiazane z historia Hugonotow), ktore wpisuja sie w kolektywna pamiec miejsc spotkan, a nie jako miejsc kultow. Czesto te miejsca pamieci posiadaja protestanckie muzea, sluzace do rozmyslania nad przyszloscia religii. W tych muzeach odbywaja sie staze przewodnikow muzealnych.
Pewne parafie organizuja podroze do tych miejsc pamieci, ale nie mozna tego podciagnac pod turystyke religijna.
Francja liczy kilkadziesiat muzeow protestanckich, z ktorych najwazniejsze sa: Biblioteka - Muzeum w Paryzu Rive Gauche, muzeum Kalwina w Noyons, muzeum Bois Tiffrais w Vendée, protestanckie muzeum w la Rochelle, muzeum Pustyni w Mialet w Cévennes, muzeum Oberlin w Alzacji, protestanckie muzeum Dauphinois.
III ASPEKT TURYSTYKI W JUDAIZMIE
Panstwo Izraela pozno zrozumialo znaczenie kulturalne i ekonomiczne rozwoju masowej turystyki miedzynarodowej, ktora zostala propagowana w latach 90tych. Ten kraj, szarpany powtarzajacymi sie wojnami, potrafil w przerwach pokojowych, rozwinac turystyke oparta o religie (w 1987roku turystyka miedzynarodowa liczyla poltora miliona pielgrzymow, nie liczac rejsow morskich liczacych 900000 osob).
Polityka rzadu polegala przedewszystkim na sciaganiu do Izraela miedzynarodowych inwestorow, udzielajac specyficznych zapomog dla urzadzen turystycznych (dotacje az do 38% kosztow inwestycji, obnizka podatkow od spolek, zmniejszenie WATu od swiadczen turystycznych).
Lecz bodzce wojenne zahamowaly czysta turystyke religijna.
Nalezy przypomniec, ze koncept pielgrzymki nie istnieje w religii zydowskiej; lecz istnieje turysta zydowski nie zwiazany z obrzedami religijnymi, ale zwiazany z sama religia; jego podstawowe motywacje sa:
1. poszukiwanie historii narodu zydowskiego (miejsca pamieci: Sciana Placzu, obozy koncentracyjne, Vel d-Hiv...)
2. powrot do Ziemi Obiecanej.
3. odnowa religijna, nie bedaca forma pielgrzymki.
Caly kraj jest wielkim miejscem turystyki religijnej. Izrael jest ziemia korzeni i spirytualizmu dla 17 milionow Zydow calego swiata.
80% turystow francuskich, jadacych do Izraela, to Zydzi; pozostale 20% to pielgrzymi katoliccy odwiedzajacy Ziemie Swieta, jedyne wazne miejsce spirytualne nie zydowskie.
Turystyka religijna zwiazana z Izraelem staje sie coraz bardziej turystyka kulturalna. Daje sie to zauwazyc w ryczaltowych programach turystycznych, gdzie przedstawia sie Ziemie Swieta jako ziemie spotkan roznych cywilizacji. Turysci zadaja spektakli, zorganizowanej rozrywki, wygodnych noclegow, komfortowych hoteli, stad zachecanie panstwa izraelskiego do rozwoju infrastruktury turystycznej, co z kolei prowadzi do turystyki typu kapieliskowego, srodziemnomorskiego i tropikalnego.
IV - ASPEKT TURYSTYKI W ISLAMIE
Wedrowki w celach religijnych byly dlugo ignorowane przez obserwatorow zycia muzulmanskiego we Francji.
Kazdego roku okolo 15000 francuskich pielgrzymow muzulmanskich udaje sie do Mekki.
Wiekszosc udaje sie samolotem, a reszta droga ladowa. Sredni koszt pielgrzymki zbliza sie do sumy 2300 euro, z czego 250 euro pobierane jest przez rzad saudyjski dla kompensaty “ swiadczen ziemskich ”.
Aby “ zmoralizowac ” aktywnosci pielgrzymkowe, ominac naduzycia i nadac spowrotem pielgrzymce do Mekki prawdziwy sens, powstala koniecznosc stworzenia we Francji, reprezentatywnej instancji Muzulmanow francuskich; co zostalo uczynione na poczatku 2003 roku.
Poprzez stowarzyszenie “ Wiara i Praktyka ” muzulmanie francuscy organizuja grupowe podroze, majace na celu otwieranie sal modlitw przy stowarzyszeniach lokalnych.
Stowarzyszenie “ Wiara i Praktyka ” organizuje takze weekendowe rekolekcje, zwiedzanie meczetow i zachecanie wiernych do dluzszych pobytow w budynkach religijnych za granica, jak w Indiach, Pakistanie, a takze blizej w Afryce Polnocnej: w Mostagen (Algieria), w Sidi Bou Said, w Sisi Meherez (Tunezja) oraz w Fez (Marokko).
Reasumujac, jak mowi pisarz Sadek Sellam, “ pielgrzymka jest uprzywilejowana okazja do stwierdzenia gorliwosci,czesto zdumiewajacej, wiernych, szukajacych bezposredniej adoracji Boga. Lecz ten wielki moment muzulmanskiego zycia religijnego pokazuje ze miejsce kultu nie jest ochronione od wstrzasow zycia... ”
V - ASPEKT TURYSTYKI W BUDDYZMIE
Wedlug prezesa Unii Buddystow we Francji 550 tysiecy osob wyznaje tradycje buddyjskie. Trzeba zaznaczyc, ze ta religia przedstawia 40% ludnosci na swiecie.
Doktryna Buddy opiera sie na jedynym koncepcie: uznac cierpienie i wyzwolic sie od niego, wowczas doswiadczenie ludzkie nabiera szczegolnej wartosci, ktora pozwala czlowiekowi wyzwolic sie z jego niedoskonalego bytu i poznac szczescie,jasnosc i wolnosc wewnetrzna.
Kult relikwii i pielgrzymek do swietych miejsc to dwie najwazniejsze cechy religii buddyjskiej, ktora pojawila sie w VI wieku przed nasza era w Indiach.
Dzisiejszy Buddyzm dzieli sie na dwie tendencje: tendencja Theravada rozpowszechniona w Sri Lanka, Birmanii, Tajlandii, Laosie, Kambodzy, oraz tendencja Mahayana lub “ Wielki Woz ”, ktora szczegolnie rozwinela sie na poczatku XX wieku w Chinach, Korei, Tybecie, Mongolii, Wietnamie, Indonezji, aby dotrzec do Europy, Kanady, USA.
Buddyzm, bardzo tolerancyjny, dostosowuje sie do wierzen liberalnych, do wrazliwosci i obyczai etnicznych, do ktorych sie zwraca, co stwarza jego bogactwo i roznorodnosc.
System mysli buddyjskiej jest wolny od dogmatow i nie dopuszcza idei Boga - Tworcy antropoformicznego, ale mowi o Prawdzie Ostatecznej, o Nie-Urodzonym, o Nie-Przyszlosci. Buddyzm jest oparty na wysoko filozoficznym podejsciu, bez mysli spekulacyjnej, w sluzbie doswiadczenia wewnetrznego.
PIELGRZYMKI
Pielgrzym buddyjski jest przedewszystkim praktykantem szukajacym w swoim postepowaniu potwierdzenia swoich przekonan, poprzez odpowiednie nastepowanie czynnosci codziennch.
Kult relikwii i pielgrzymek do swietych miejsc to dwie wazniejsze cechy religii buddyjskiej. Budda jest istota, ktora wznosi sie ponad bogow i ponad ludzi.
Istnieja cztery wazne miejsca pielgrzymek:
* miejsce Miejsca Urodzenia: w Kapilavastu w Nepalu u podnozy Himalajow, male miasteczko 400 km od Bénarčs
* miejsce Miejsca Przebudzenia: w Bodhgaya 250 km od Bénarčs, to tu Siddharta Gautama stal sie Budda, realizujac Przebudzenie po 49 dniach medytacji pod figa
* miejsca Pierwszego Kazania o “ Kole Prawa ” w parku Gazel w Sarnah 8 km od Bénarčs
* miejsce Parinirvany: w Kusinagara 175 km na pln-wsch od Patna.
We Francji i w Europie znajduja sie obecnie miejsca kultu poswiecone w sposob jaknajbardziej ortodoksyjny przez dygnitarzy uznawanych przez wszystkie tradycje buddyjskie Zachodu.
Ta obecnosc tlumaczy sie przez koniecznosc podpory kulturalnej i religijnej w kierunku duzej liczby uchodzcow z pld-wsch Azji, i odpowiada potrzebom licznych mieszkancow Zachodu uwrazliwionych lub oczarowanych mysla buddyjska.
Jestesmy swiadkami od 30 lat we Francji i w Europie szybkiej propagacji buddyzmu, poprzez budowanie pagod, swiatyn, klasztorow, osrodkow medytacji i studiow buddyjskich.
Tak samo, jak w rozwoju swiata chrzescijanskiego, duza ilosc nurtow jest konsekwencja roznych interpretacji Swietych Pism. Wspolczesny Buddyzm obejmuje wszystkie nurty mysli buddyjskiej.
We Francji rozwinely sie trzy nurty:
* Buddyzm Theravada, konsekwencja obecnosci licznych uchodzcow Azji pld-wsch
* Buddyzm Zen i Shingon: Zen wg wielkich zasad Mahayana kladzie nacisk na praktykowanie Zazenu lub Medytacja Siedzaca. Chodzi o doswiadczenie “ Ostatecznej Prawdy ” bez interwencji slowa lub symbolu. Ta praktyka mocno sie rozwija we Francji i ponad 60 stowarzyszen jest zgrupowanych w A.Z.I.(Miedzynarodowe Stowarzyszenie Zen). Praktyka odbywa sie w salach medytacyjnych zw dojos, tak w Paryzu jak na prowincji. Wazniejsze miejsca to swiatynia Parizan Bukkoku Zenji w Paryzu i swiatynia Zendonien Tai Sei Bukkeyo Dai Ichi, w Loir et Cher. Szkola Shingon, ktora rozwinela sie w Chinach i Japonii, zalozyla swoj osrodek w departamencie Hérault w 1981 roku (swiatynia w St Félix de l’Héras).
* Buddyzm Tybetanski: w buddyzmie tybetanskim akcent jest polozony na fakt, ze czlowiek w swojej calosci Cialo, Dusza i Mysl jest zaangazowany w poszukiwaniu Przebudzenia.
Ta forma buddyzmu jest w pelnym rozwoju we Francji. Rytualy tybetanskie bardzo wypracowane i naladowane bardzo bogata symbolika sa nauczane przez medrcow, autentycznych spadkobiercow wielowiekowej spuscizny spirytualnej.
Ten buddyzm korzysta z miedzynarodowej renomy Jego Wysokosci Dalaj Lamy (pokojowa nagroda Nobla w 1990 roku). Jego pierwsza wizyta we Francji byla organizowana przez Buddyjska Kongregacje Monastyczna Dhagpo Kagyubing oraz sasiednie osrodki w Dordogne.
We Francji istnieje 60 osrodkow, z ktorych promieniuje mysl Buddy.
Buddyzm jest praktycznie obecny w calej Europie wliczajac byle kraje Wschodnie (Budapeszt, Warszawa, Moskwa Zagrzeb...).
Od swoich poczatkow Buddyzm jest misjonarzem i “ podrozuje ” w sposob praktyczny i, mozna powiedziec, ze kazdy buddysta jest przesiakniety pragnieniem “ przestrzeni ”, w sensie geograficznym i intelektualnym, co stwarza warunki znalezienia sie w centrum samego siebie.
VII - KILKA CYFR...
Na zakonczenie aspektu turystyki religijnej we Francji konieczne jest podanie kilku cyfr:
- roczna frekwencja totalna miejsc kultow i pielgrzymek przekracza 50 milionow zwiedzajacych.
Sposrod 4 do 5 tysiecy miejsc pielgrzymek, zanotowanych we Francji, tylko 185 jest w oficjalnej gestii Kosciola. Miasta, w ktorych sie znajduja, stalt sie specjalistami przemiany wiary w finanse.
1. przyklad: Lourdes - w 1858 roku Bernadette Soubirous (kanonizowana w 1933 roku) 18 razy widziala Matke Boska w grocie. W 2002 roku ta sama grota jest widzialna przez 24 godziny na dobe na zywo przez Internet dzieki Webcam.
Lourdes przyjmuje co roku 6 milionow pielgrzymow, co przynosi 400 milionow euro. Lourdes jest drugim miastem hotelowym po Paryzu, liczac jedynie 16 tysiecy ludnosci.
2. przyklad: Lisieux, ktory jest dla zawodowcow turystyki produktem wabiacym, gdzie proponuje sie “ Droge Swietych ” na rowerach gorskich lub wedrowke piesza, albo jeszcze tzw produkt “ zgrupowany ” jak np “ pielgrzymke+produkty lokalne ”.
2 miliony euro zostaly zebrane tylko z darowizn i sprzedazy medalikow.
Miejsca religijne przedstawiaja 44% calosci turystyki (z czego 52% pielgrzymek).
50% zagranicznych turystow we Francji sa katolikami (8 milionow Wlochow, 3 miliony Hiszpanow, ponad 1,5 miliona z krajow Europy wsch).
12 miejsc kultu przekracza 1 milion zwiedzajacych, w tym Paray le Monial.
ZAMIAST KONKLUZJI
Trzeba przypomniec, ze turystyka religijna jest wogole najstarsza forma turystyki.
Jezeli, jak przepowiadl Malraux, “ XXI wiek bedzie religijny albo nie bedzie ”, jezeli tak bedzie, to turystyka religijna bedzie z koniecznosci zmuszona wspolzyc z innymi formami turystyki i napewno turysci beda sie domagali wiecej religii, a pielgrzymi, wiecej turystyki.
Architekt ma duza role do zagrania wrozwoju tego nowego “ specyficznego rynku ”, poniewaz jest jedynym profesjonalista wyksztalconym w praktykowaniu syntezy, mogac pogodzic spirytualnosc z materialnoscia.
Nasza grupa robocza powinna objac i okreslic “ specuficznosc ” urzadzen turystyki religijnej, ktore powinny zaspokoic wszystkie formy turystyczne, poniewaz obok turystyki o powolaniu religijnym, pokazuje sie turystyka o zaciekawieniu religijnym, odslaniajac swiat religijny z punktu widzenia kulturalnego i historycznego. Zwiedzajacy nie posiadajacy kultury religijnej jest przyciagany przez miejsca, gdzie zapoznaje sie z wrazeniem wyzszosci: katedry i ich skarby, klasztory, swiatynie i sanktuaria, bazyliki i synagogi, meczety, wystawy, w tych wszystkich miejscach kultura laczy sie z kultem.
Bardzo trudno jest pogodzic w miejscach kultow ruch zwiedzajacych, ich zachowanie sie, ich rozne oczekiwania, czesto sprzeczne:spokoj i wzniesienie sie,wiedza i zabawa, trzeba podzielic oferte, rozlozyc ruch w czasie i w przestrzeni, pewne miejsca zostajace ekskluzywnie religijne lub ekskluzywnie kulturalne, inne mieszane.
Turystyka religijna jest intymnie zwiazana z miejscem i jego otoczeniem i mozna zaliczyc ja do kategorii turystyki tematycznej, tym sposobem nalezy do jakosciowego rozwoju turystyki ogolnej.
Turystyka religijna odpowiada pewnej liczbie znakow podtrzymanych systemem silnych walorow i jest przedewszystkim uksztaltowana przez samych aktorow.
Poniewaz cele do osiagniecia sa jasne, turystyka religijna moze byc zasymilowana do zrownowazonego rozwoju turystyki, a to dlatego, ze bierze pod uwage specyficznosc miejsca z jego otoczeniem, pozwala aktorom na branie udzialu i wyrazenie swojej mysli i wiary, a z punktu widzenia spolecznego, jest otwarta dla wszystkich, wierzacych i niewierzacych, bogatych i biednych. Jest tu napewno material na zaproponowanie zawodowcom i uzytkownikom turystyki, Karte Turystyki Religijnej.
“ A gdyby turysta przeksztalcil sie w pielgrzyma i odwrotnie pielgrzym w turyste? ”
BIBLIOGRAFIA
* Zeszyty Espace30marzec 1993 - Turystyka Religijna - Europejskie Wydawnictwo Turystyczne
* Zeszyty AFIT (Francuska Agencja Inzynierii Turystycznej) wyd przez AFIT 2001
* Haltes-Pismo Pasterki i Wczasow nr 82 grudzien 1993-Akta seminarium Turystyka, Wczasy
* “ Do czego sluza Swieci w 2002roku? ” art J-P Vrignaud-pismo Ca m’interesse
* Rozwoj zrownowazony (nowy sposob na wiecznosc)-pismo D’A kwiecien 2000
* Rola Architekta w Zrownowazonym Rozwoju-praca zbiorowa CIAF 2002
Z. KNYSZEWSKI, Perpignan, le 27 Aoűt 2003
Zebranie robocze w Paray le Monial – Aspekty turystyki relijinej we Francji
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra