Charakterystyczny dla architektury greckiej typ budowli o przeznaczeniu religijnym (sakralnym). Najstarszą znaną świątynię odkryto niedawno na wyspie
Keos. Powstała ona w latach 1700-1600 p.n.e. Zmieniło to poglądy na temat wykształcenia się architektonicznej formy świątyni greckiej. Wcześniej uważano, że świątynia jako taka jest wytworem Greków z X-VIII w. p.n.e. Pogląd ten można jeszcze spotkać w niektórych starszych podręcznikach i słownikach sztuki.
Początkowo obrzędy religijne odbywały się pod gołym niebem, a teren, na którym je odprawiano, jedynie symbolicznie odgraniczano od przestrzeni świeckiej i nazywano
temenosem.
W większej ilości kaplice, wzorowane na domach mieszkalnych w typie
megaronu, zaczęto budować w VIII w. p.n.e. Były to czworokątne budynki zwieńczone dwuspadowym dachem. We frontonie znajdował się otwór, wiodący na taras oparty na wysuniętych ścianach bocznych, zwieńczonych antami. Przed nimi stały dwie kolumny.
Poszczególne etapy rozwoju świątyni i kształtowanie się zasad porządków architektonicznych zostały odtworzone dzięki wykopaliskom na
Samos. Na Samos w VII w. p.n.e. dokonuje się przekształcenie budowli z okresu geometrycznego w prototyp świątyni otoczonej kolumnadą, czyli w świątynię
perypteralną. Nowe rozwiązanie konstrukcji dachu mniej spadzistego wymagało podparcia kolumnami nie tylko we wnętrzu świątyni, ale również wzdłuż zewnętrznej strony ścian.
Następnym etapem było wprowadzenie
opistodomu. W drugiej połowie VI w. p.n.e. zastosowano do wznoszenia murów świątyń czworościenne bloki tufu lub marmuru. Wraz z nowym materiałem budowlanym powstały porządki architektoniczne. Świątynie są tymi budowlami, które były najbardziej reprezentatywne dla architektury okresu klasycznego.
Typy świątyń greckich:
1. Świątynia w antach. 2. Świątynia o podwójnych antach. 3. Prostylos. 4. Amfiprostylos. 5. Peripteros. 6. Pseudoperipteros. 7. Dypteros. 8. Pseudodypteros. 9. Peripteros. 10. Pteripteros okrągły. 11. Monopteros.
Temenos
Święty okręg, na którym odbywały się różnego rodzaju obrzędy religijne. Temenos był wyraźnie oddzielony od przestrzeni świeckiej. Na jego terenie, w zależności od przeznaczenia (kult przodków, bogów, herosów itp.) budowano ołtarz, kapliczkę, kopiec albo też jakąś inną konstrukcję (np. pomniki, skarbce). W ważniejszych temenosach wystawiano większą ilość budowli. Dobrym tego przykładem mogą być Delfy.
Megaron
Jest to prostokątna sala, w czasach późniejszych obudowana portykiem. Poczynając od okresu mykeńskiego, stała się ona podstawową formą w architekturze greckiej. Megaron składał się najczęściej z trzech części: portyku, przedsionka i właściwej sali na planie prostokąta lub kwadratu. Na środku pomieszczenia, we wczesnych budowlach mykeńskich, znajdowało się z reguły palenisko, a wokół niego cztery kolumny podtrzymujące dach. Nad paleniskiem zostawiano w dachu otwór, często zakończony kominem zrobionym np. z dwóch połówek glinianych rur. Do megaronu prowadził zawsze otwarty przedsionek z dwoma kolumnami lub pilastrami na zakończeniach ścian bocznych (anty). Ten typ budowli stał się wzorem, na którego planie budowano przytłaczającą większość świątyń w starożytności. Naśladowano go również przy projektowaniu pomieszczeń męskich (andron) w domu greckim.
Opistodom
Część świątyni greckiej. Nazwą tą określano pomieszczenie znajdujące się na tyłach świątyni, stanowiące jedną całość architektoniczną z cellą, choć najczęściej oddzielone od niej ślepym murem. Opistodom był także oflankowany z dwoma kolumnami u wejścia do niego.
Perypteros
Terminem tym określa się budowlę (przede wszystkim świątynię) otoczoną dookoła kolumnadą złożoną z jednego rzędu kolumn.
Keos
Wyspa na Morzu Egejskim należąca do archipelagu Cyklad, położona nieopodal wybrzeża Attyki. Odnaleziono na niej pozostałości po ufortyfikowanej osadzie, której rozkwit przypada na okres mykeński (późnocykladzki). Zarówno umocnienia - potężny mur osłaniający od strony lądu cypel, na którym zbudowano miasto, jak i same domy zbudowano z nieco tylko obrobionych kamiennych bloków. Domy były budowane na planie prostokąta. Rzadko spotykanym w Grecji elementem konstrukcyjnym są głębokie fundamenty, na jakich je stawiano. Czasami piwnice wzmacniano kolumnami podtrzymującymi ich strop. Dachy nie były dwuspadowe, lecz płaskie, a znaleziono także ślady stosowania sklepienia kolebkowego.
Innym ważnym odkryciem, jakiego archeolodzy dokonali na wyspie, jest świątynia wraz z około dwudziestoma glinianymi posągami, których rozmiary pozwalają zaliczyć je do mykeńskiej rzeźby monumentalnej. Jest to bodaj najstarsza znana nam świątynia (powstała tuż po 1700 r. p.n.e. ) na terenie Grecji.
Samos
Wyspa na Morzu Egejskim. Jeden z ważniejszych ośrodków sztuki greckiej w okresie archaicznym. Dzięki wykopaliskom na terenie świątyni Hery odtworzono najstarsze etapy rozwoju świątyni i kształtowanie się zasad porządków architektonicznych. Także tutaj znajdowało się ważne centrum rzeźby greckiej. Ośrodek na Samos bliski był szkole przedstawiania posągów z Krety i Naksos. Jednak twarze powstających tam posągów były bardziej ekspresyjne. Charakteryzowała je większa szerokość, grube rysy, wielkie, wypukłe i lekko skośne oczy oraz lekko uśmiechnięte usta. W VI w. p.n.e. powstaje tutaj, głównie pod wpływem Wschodu, odrębny styl joński, którego najdoskonalszym przedstawieniem jest posąg Hery z Samos. Szkoła samijska przeżywała swój najlepszy okres w 2 ćwierci VI w. p.n.e. Także w późniejszym czasie z Samos pochodziło wielu wybitnych twórców greckich jak np. Pitagoras z Region, Agatarchos z Samos, Dioskurides z Samos.
***
Fragmenty książki: Alfred Twardecki -
Mały słownik sztuki starożytnej Grecji i Rymu
udostępnionej dzięki uprzejmości:
Prószyński Media sp. z o.o. All rights reserved.
źródło:http://www.wiw.pl/kulturaantyczna/twardecki/termin.asp?et=00147
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra