Praźródło Kościoła greckokatolickiego wypływa z Rusi Kijowskiej. W tradycji wschodniej funkcjonuje historia, iż pierwszym krzewicielem wiary chrześcijańskiej na Rusi był św. Andrzej Apostoł. Początki chrześcijaństwa na tym terenie łączą się też z osobą biskupa Rzymu św. Klemensa, który umiera na wygnaniu na Krymie (88-97 r.) Wartości chrześcijańskie na wybrzeżu Morza Czarnego i wzdłuż Dniepru szerzyli także koloniści z Grecji i Rzymu. Pierwsze oficjalne przekazy świadczące o chrześcijaństwie na Rusi pochodzą z roku 865, gdy patriarcha konstantynopolitański wysyła na Kijowa arcybiskupa Aleksego, z którego rąk w maju 866 roku (lub 867 roku) chrzest przyjęli ruscy książęta Askolda i Dira. Pierwsza chrześcijańska świątynia w Kijowie wzniesiona jest po wezwaniem św. Proroka Eliasza. W ostatnich latach panowania Igora chrześcijaństwo stanowiło znaczącą siłę na Rusi. Nasilenie wpływów pogańskich połączone z opozycją wyznawców judaizmu przyczyniło się do znacznego osłabienia kościoła. W 945 r. podczas jednej z rebelii pogańskich ginie książę Igor, a władze przejmuje jego żona Olga. Księżna Olga przyjmuje chrzest w obrządku wschodnim i stara się odnowić metropolię Kijowską istniejącą za czasów Askolda. Zwlekający z podjęciem decyzji Konstantynopol powoduje, że Olga zwraca się w stronę Kościoła zachodniego – do Ottona I z prośbą o biskupa i kapłanów. Delegacja misyjna z Zachodu na czele z bp. Adalbertem przybywa do Kijowa w 962 roku. Wówczas władze w Kijowie przejmują poganie, z rąk których ucierpieli nie tylko misjonarze niemieccy ale i ruscy chrześcijanie. 11 lipca 969 umiera Olga, chrześcijaństwo w tym czasie przechodzi do katakumb.
Dzieła chrztu Rusi dokonuje dopiero jej wnuk Włodzimierz w roku 988, który przyjmuje chrześcijaństwo z Konstantynopola. W ten sposób pierwsza hierarchia kościelna na Rusi podlegała pod jurysdykcję patriarchatu w Konstantynopolu. Centralną bazą rozwoju chrześcijańskiej kultury na Rusi stał się Kijów. Na początku X wieku w metropolia Kijowska składa się z 5 eparchii w Kijowie, Białogrodzie, Włodzimierzu Wołyńskim, Czernihowie i Nowogrodzie. W samym Kijowie już w roku 1018 według kronikarza Dymitra Magdeburskiego funkcjonuje około 400 cerkwi.
Jurysdykcja Konstantynopola nie przeszkadzała Rusinom utrzymywać również kontakty z Kościołem zachodnim. Świadczą o tym przekazy o delegacjach z Rzymu od papieży: Benedykta VII (977), Grzegorza V (988). W połowie XII w. Metropolia Kijowska wzbogaciła się o 3 eparchie: halicką – 1147/56, uhorowską – 1230 i łucką – 1281 r. Należy wspomnieć, iż pierwsi metropolici kijowscy byli Grekami protegowanymi przez Konstantynopol. Grecki monopol został przełamany w 1051 roku, gdy na tronie metropolii Kijowskiej zasiada Iłarjon – pierwszy ruski metropolita.
W wyniku długoletniego konfliktu między Rzymem a Konstantynopolem na tle ekonomicznym i teologicznym, dnia 16 lipca 1054 roku wysłannicy papieża Leona IX, tuż przed rozpoczęciem nabożeństwa zjawili w świątyni Mądrości Bożej i na ołtarzu złożyli bullę wyklinającą patriarchę Michała Cerulariusza i jego zwolenników. Patriarcha uczynił podobny gest pod adresem papieża. 24 lipca spalono kopię ekskomuniki, potępiono działalność legatów papieskich i nałożono na nich klątwę. Był to początek wielkiej schizmy, w wyniku której została zerwana jedność między Rzymem a Konstantynopolem. Czwarta wyprawa krzyżowa przypieczętowała dawne nieporozumienia między Rzymem a Konstantynopolem.
W 1204 roku krzyżowcy zdobywają Konstantynopol i w sposób barbarzyński plądrują go. Istniejące wcześniej różnice dogmatyczne, kulturowe i zwyczajowe, wzmocnione jeszcze zranioną dumą narodową, utrwaliły podział Kościołów na długie stulecia.
Pod koniec XI wieku Ruś Kijowska liczyła 1 400 000 km2, 6-7 milionów mieszkańców i 9 biskupstw, gdy w tym samym okresie cesarstwo bizantyjskie mające podobną powierzchnię liczyło około 20 milionów ludności i około 750 diecezji. Kościół na Rusi zgodnie z tradycją bizantyjską jest mocno powiązany z państwem. Podczas rozbicia dzielnicowego na Rusi (1154) każdy książę dążył do utworzenia własnego biskupstwa. W drugiej połowie XIII w. metropolia kijowska liczy 19 eparchii (12 – na ziemiach wielkoruskich i 7 na Małej Rusi).
Niezależnie od tarć pomiędzy Rzymem a Konstantynopolem, metropolia Kijowska starał się utrzymywać chrześcijańską jedność. Władca Księstwa Halicko-Wołyńskiego Daniel, jedyny koronowany król „ruski”, przyjął w Drohiczynie nad Bugiem koronę podarowaną przez papieża w roku 1253. Legaci z Rusi brali udział w soborach zachodniego Kościoła w Lyonie (1245) i Konstancji (1418). Sam kijowski metropolita Izydor był jednym z inicjatorów unii Florenckiej (1439). W czasie gdy Kijowska metropolia pracowała nad odbudowaniem jedności, na północ od Kijowa w Moskwie powstał nowa metropolia. Moskiewska metropolia nie przyjęła postanowień unii Florenckiej i oddzieliła się od dawnej metropolii w Kijowie, ogłaszając swoją autokefalię (niezależność-autonomię) w 1448 roku. W 1589 roku korzystając z upadku greckiego prawosławia i Konstantynopola na skutek tureckiej nawały, cerkiew w Moskwie zdobywa status patriarchatu.
Mapa Cerkwi Greckokatolickiej koniec XVII wieku
Tęsknota za jednością i potrzeba reformy Cerkwi spowodowały, że pod koniec XVI w. część hierarchii kijowskiej zaczęła rozważać ideę unii. Przygotowania do jej zawarcia trwały kilka lat. W grudniu 1596 roku większość biskupów metropolii kijowskiej podpisała unię z Kościołem łacińskim, składająca się z 33 artykułów, gwarantujących Rusiom zachowanie tożsamości religijnej. Kościół kijowski uznał zwierzchnictwo papieża, przyjął dogmaty katolickie, zachowując jednocześnie swój ryt (obrządek), prawo partykularne, hierarchię, małżeństwo kleru i kalendarz.
Unia Brzeska była próbą zreformowania systemu prawnego i społecznego Kościoła prawosławnego na ziemiach Rzeczpospolitej, a także zapewnienia nowemu Kościołowi unickiemu równego statusu z Kościołem rzymskokatolickim. Niestety, postawione postulaty nie zostały do końca zrealizowane przez stronę Kościoła zachodniego. Dodatkowo w łonie metropolii kijowskiej nastąpił rozłam. Dwóch biskupów, którzy wcześniej deklarowali chęć przyjęcia unii z Rzymem, wycofało się z tego przedsięwzięcia, pociągając za sobą znaczną część wiernych i mnichów. Dyzunici, czyli przeciwnicy zjednania z Rzymem, rozpoczęli walkę z unitami. Mimo tych trudności unia ugruntowała się na ziemiach byłej Rzeczpospolitej.
W 1626 roku odbywa się pierwszy synod Katolickiego Kościoła Ruskiego (Unickiego). Nastąpiło wiele zmian w strukturach organizacyjnych, nabożeństwach, naukach teologicznych i architekturze. Pomimo wstępnych deklaracji, następował stopniowy proces latynizacji Kościoła ruskiego, który swój szczyt osiągnął na synodzie zamojskim (1720 r.). Cerkiew unicka poprzez reformy struktur stawała się silniejszą instytucją kościelną, ale jednocześnie traciła swój wschodni, bizantyjski charakter na rzecz latynizacji.
W wyniku rozejmu andruszowskiego z 1667 roku Ruś –Ukraina została podzielona na dwie części. Prawobrzeżna przypadła Rzeczpospolitej, lewobrzeżna z Kijowem Moskwie. Katolicka Metropolia Kijowska (unicka) zostaje zlikwidowana i włączona przemocą do patriarchatu Rosyjskiego. Represje na lewobrzeżnej części Rusi wobec Unitów przyczyniły się do przyjęcia unii przez prawosławne diecezje (eparchie) lwowską (1700), przemyską (1692) i łucką (1702). W konsekwencji Kościół unicki obejmował: metropolię kijowską, arcybiskupstwo płockie i smoleńskie, oraz 6 eparchii: turowską, włodzimierską, chełmską, łucką, lwowską i przemyską.
Rozbiory Rzeczpospolitej wiązały się z początkiem prześladowania Katolickiego Kościoła Ruskiego (Unickiego). Na terytorium okupowanym przez Rosjan zalazła się archieparchia kijowska oraz eparchie: pińska, łucka, włodzimierska, płocka oraz części lwowskiej i chełmskiej. Carowie – fanatyczni zwierzchnicy (de facto) Kościoła prawosławnego rozpoczęli bezlitosne nawracanie unitów na prawosławie rosyjskie. Caryca Katarzyna konfiskuje dobra i likwiduje wszystkie eparchie unickie z wyjątkiem archijeparchi płockiej. Po upadku powstania listopadowego car Mikołaj I dekretem z 1839 roku zdecydował o całkowitej likwidacji Kościoła unickiego na terenie Litwy, Białorusi i Wołynia. Kościół unicki istniał jeszcze na terenie Królestwa Polskiego w Chełmszczyźnie i Podlasiu, ale i tu w 1875 roku ma miejsce zagłada unitów. Na Podlasiu są znane wydarzenia w Derlowie (17 stycznia 1874roku) i w Pratulinie (26 stycznia), kiedy to śmierć ponoszą wierni Kościoła unickiego – rozstrzelani przy swej świątyni przez carskich żołnierzy.
6 października 1996 13 Męczenników z Pratulina doczekało się beatyfikacji z rąk Sługi Bożego Jana Pawła II. Pozostali wierni nie godzący się na przejście na rosyjskie prawosławie, przechodzą do kościoła łacińskiego i tak kończy się historia unitów na tych ziemiach. Najprężniej rozwijał się Kościół unicki w zaborze austriackim. Unia na terenie Galicji nie była zagrożona. Kościół unicki zwany tutaj greckokatolickim mógł swobodnie rozwijać się i szerzyć dzieło ewangelizacji. Nazwę grekokatolicy wprowadziła cesarzowa Maria Teresa. Monarchia habsburska dążąca do osłabienia kościoła łacińskiego popierała dla przeciwwagi kościół greckokatolicki. Podstawą współżycia pomiędzy grekokatolikami a rzymokatolikami, była zawarta 6. 10. 1863 r. „Concordia”. Kongregacja Rozkrzewiania Wiary wydała dekret „ Ad graves et diuturnas”, regulujący miedzy innymi kwestię zmiany obrządku. Od tej pory, aby zmienić obrządek, wymagana była zgoda Stolicy Apostolskiej.
Na progu XX wieku głową Kościoła greckokatolickiego w Galicji zostaje metropolita Andrzej Szeptycki (1901-1944). Jego duchowe panowanie przypadło na trudne czasy światowych wojen i panowanie politycznych reżimów radzieckiego i faszystowskiego. Pomimo tych trudnych okoliczności A. Szeptycki przez swą szeroką działalność duszpasterską, charytatywną i ekumeniczną, oraz obronę narodowych i socjalnych praw narodu Ukraińskiego, umocnił pozycję Kościoła greckokatolickiego, który stał się w pierwszej połowie XX w. wpływową siłą społeczną na Zachodniej Ukrainie.
Kościół greckokatolicki w II Rzeczpospolitej składał się z metropolii Halicko – Lwowskiej, oraz eparchii stanisławowskiej i przemyskiej. Z poza granic II RP pod metropolię Halicko-Lwowską podlegały: eparchie mukaczowska i preszowska, eparchia w Kryżivcach i Kanadzie, oraz dwie w USA. Archieprachia lwowska była podzielona na dekanaty, proteprezbiteraty i parafie. Natomiast eparchie dzieliły się na dziekanaty i parafie. Sieć parafialna archieparchi i eparchii greckokatolickich była bardzo rozbudowana: lwowska – 1267, przemyska – 777, stanisławoswska – 421.
Istotnym wydarzeniem w historii grekoktolików w II RP było utworzenie przez papieża Piusa XI na wniosek władz polskich 19 II 1934 r. - Administracji Apostolskiej Łemkowszczyzny. AAŁ została utworzona z 9 zachodnich dekanatów eparchii przemyskiej. Terytorium AAŁ zostało wyłączone z pod jurysdykcji bp. J. Kocołwskiego i podlegało bezpośrednio pod Stolicę Apostolską. Przyczyny utworzenia AAŁ są do dziś nie jasne. Jedną z przyczyn, czy też pretekstem do utworzenia AAŁ była latynizująca i ukrainizująca działalność duchownych greckokatolickich. Władze polskie dążyły do odłączenia łemkowszczyzny od eparchii przemyskiej, gdyż księżą greckokatoliccy eparchii przemyskiej nieśli Łemkom ukraińską świadomość narodową, a to z kolei kłóciło się z interesami Polski.
W wyniku wybuchu II wojny światowej terytorium Kościoła greckokatolickiego zostało podzielone między dwóch okupantów. Archieparchia lwowska, eparchia stanisławowska i większa część eparchii przemyskiej znalazły się pod panowaniem reżimu sowieckiego. Faszystowskie Niemcy przejęły kontrolę nad częścią eparchii przemyskiej i nad AAŁ. Okupant radziecki rozpoczął bezlitosną walkę z Kościołem greckokatolickim poprzez: zamkniecie niektórych klasztorów i parafii, konfiskatę majątków cerkiewnych, zamknięcie seminarium greckokatolickiego (łacińskie mogło funkcjonować) i Akademii Teologicznej. Okrucieństwo sowietów nie miało granic, był przypadki krzyżowania. Dokonywano egzekucji wszystkich więźniów z wyrokami powyżej 3 lat, tak zginęło 80 tys. osób. „Z Ukrainy wywieziono w sumie ok. 830 tys. przedsiębiorstw przemysłowych i ok. 3,8 mil ludzi. Nic dziwnego, ze wszystkie te represje sowieckie rodziły w społeczeństwie nadzieję, że z wkroczeniem armii Niemieckiej skończy się sowieckie piekło. Jednak po wkroczeniu Niemców w 1941 r. sytuacja się jeszcze pogorszyła. W roku 1944 powraca reżim sowiecki ze zwiększoną siłą nienawiści skierowaną wobec grekokatolików. Uwięziono wszystkich biskupów i około 1000 księży.
W dniach 8 – 10 marca 1946 roku władze sowieckie zorganizowały we Lwowie tzw. „pseudo sobór” na którym wcielono Kościół greckokatolicki do łona Rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Od tej pory Kościół greckokatolicki schodzi do katakumb. Należy zaznaczyć, iż był to największy w historii kościół podziemny, który przetrwał dzięki sile duchowej wpojonej przez Sługę Bożego A. Szeptyckiego. Kościół greckokatolicki zostaje reaktywowany po kryzysie władzy radzieckiej w 80 – latach, a w 1989 wychodzi z podziemia.
Na zdjęciach:
Księża greckokatoliccy na zesłaniu
Siostry Służebnice na zesłaniu – 1946 Syberia
Ikona przechowywana w czasie zesłania na Syberii przez o. Stefana Sterniuka
żródło: Grekokatolicyzm.pl
http://grekokatolicy.pl/artykuly/historia/1947-1957.html
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra