KanibalizmKanibalizm Krótki wstęp i zarys terminologiiKiedy w 1992 roku paleoantropolog z University of California w Berkeley - Tim White - opublikował wyniki badań kości odnalezionych w osadzie Anasazi, w stanie Colorado, raport wywołał falę protestów wielu naukowców. Ludzkie szczątki z XII wieku nosiły ślady świadczące o tym, że co najmniej siedem osób zostało w tym miejscu ugotowanych i zjedzonych przez nieznanych osobników. Co bardziej konserwatywni naukowcy twierdzili, że nacięcia na kościach, świadczące o usuwaniu z nich tkanek miękkich oraz obecność mioglobiny (białka występującego wyłącznie w ludzkich mięśniach) w odnalezionym niedaleko skamieniałym kale, nie jest wystarczającym dowodem na to, że zostali oni zjedzeni. Z biegiem czasu do literatury i prasy fachowej przenikało coraz więcej odkryć o podobnej wymowie, z Etiopii, Francji czy Chorwacji. Sugerowały one, że proceder zjadania ludzkiego mięsa pojawiał się już od czasów człowieka neandertalskiego.
Kanibalizm to bardzo rozpowszechniona w świecie zwierząt praktyka, polegająca na spożywaniu mięsa osobników tego samego gatunku. Występuje u pajęczaków, owadów, ryb, ptaków a nawet nielicznych ssaków. Termin "kanibalizm" początkowo faktycznie dotyczył tylko ludzi, jednak jego definicja szybko rozprzestrzeniła się na inne żywe stworzenia. Prawdopodobnie po raz pierwszy nazwa ta pojawiła się w dziennikach marynarzy, którzy wraz z Krzysztofem Kolumbem wyprawili się do Wschodnich Indii. Przypuszcza się, że ekspedycja miała styczność z plemieniem Karibów - uprawiającym praktyki rytualnego pożywania ludzkiego mięsa - i omyłkowo przekręciła jego nazwę, określając tym samym jego członków jako "kanibów", terminem brzmieniowo zbliżonym do hiszpańskiego słowa "canibales"- spragniony, okrutny.
Badania nad kanibalizmem doprowadziły jednak do pojawienia się innego terminu, który zasięgiem swym obejmował tylko gatunek ludzki. Antropofagia, gdyż o tym terminie mówię, to zbitka dwóch słów pochodzących z języka greckiego: anthropos - człowiek, phagein – pożerać. O antropofagii mówić możemy tylko wtedy, kiedy dochodzi do sytuacji, w której jeden człowiek spożywa mięso innego człowieka. Odmianą antropofagii jest również nekrofagia (gr. nekros - martwy), polegająca na zjadaniu przez człowieka ludzkiego mięsa, pochodzącego od osób martwych.
Dla uporządkowania terminologii dotyczącej kanibalizmu przydatne są jeszcze dwa określenia, istotne zwłaszcza dla antropofagii uprawianej przez plemiona pierwotne. Są to "egzokanibalizm", czyli kanibalizm zewnętrzny, występujący wtedy, gdy dane plemię, kultura czy narodowość spożywa mięso ludzkie pochodzące od osobników z innego plemienia, kultury czy narodowości; oraz "endokanibalizm", czyli kanibalizm wewnętrzny, gdy osobniki pochodzące z danej wspólnoty terytorialnej czy kulturowej, spożywają ludzkie mięso pochodzące od osobników tej samej grupy.
Rodzaje antropofagiiPomimo wielkiego sceptycyzmu części antropologów, znaleźli się naukowcy, którzy poświęcili wiele czasu badaniu zagadnienia ludzkiego kanibalizmu. Wynikiem ich pracy jest wyodrębnienie kilku rodzajów kanibalizmu stale powtarzającego się w historii ludzkości.
Kanibalizm religijny lub rytualny występuje wtedy, gdy spożywanie ludzkiego mięsa wynika z przekonań religijnych, wierzeń lub uprawianych przez grupę kanibali różnorakich rytuałów, zwykle dotyczących sfery życia pozagrobowego. Kulturą, która przez współczesnych najczęściej identyfikowana jest z antropofagią, są starożytni Aztekowie. Według wierzeń Aztekowie (właściwie Mexikowie, Aztekowie to nazwa potoczna) to lud, który przybył przed wiekami na tereny dzisiejszego Meksyku z mitologicznej krainy zwanej Aztlan (termin Azteca oznaczał pierwotnie "ludzi z Aztlan" i odnosił się do jednego plemienia, które w XIII wieku przybyło na Płaskowyż Meksykański, i podbiło oraz zasymilowało mieszkającą tam ludność). Kanibalizm Azteków wynikał z ich wierzeń religijnych - uważali oni, że składanie ludzi w ofierze oraz ich zjadanie wiąże się z zachowaniem równowagi pomiędzy światem ludzi a kosmosem. Prawdą jest, że w azteckiej kulturze ludzkie ofiary i kanibalizm uprawiano na wielką skalę, niektórzy naukowcy twierdzą nawet, że rocznie Aztekowie poświęcali w ten sposób tysiące osób, zwykle młodych, sprawnych mężczyzn. Gdyby jednak na ołtarzu bogom oddawano wszystkich osobników mogących zapewnić kulturze przetrwanie, Aztecy szybko zakończyliby swój żywot. Dlatego też większość ofiar stanowili jeńcy wzięci do niewoli podczas wojen z sąsiednimi plemionami (często zdarzało się nawet, że dwa plemiona celowo "umawiały się" na wojnę, aby zapewnić sobie nawzajem odpowiednią ilość ofiar). Taki rodzaj antropofagii nosi nazwę kanibalizmu wojennego i, po Aztekach, uprawiało go jeszcze wiele kultur.
Jedną z nich było, nie mniej słynne w tej dziedzinie, plemię Irokezów, jedna z najbardziej rozwiniętych cywilizacyjnie kultur Indian Ameryki Północnej. Nazwa plemienia pochodzi od algonkińskiego (rodzina językowa w Ameryce Północnej posługująca się językiem algonkin), które oznacza "wąż" lub "przerażający człowiek". Podczas toczonych przez Irokezów wojen plemię zjadało schwytanych jeńców wierząc, że zaspokoi to boga wojny. Indianie ci wierzyli również, że spożywanie mięsa wrogów prowadzi do zaabsorbowania fizycznych i psychicznych cech ofiary. Jeśli zatem martwy jeniec odznaczył się w wojnie wyjątkowym męstwem, zjadające go osoby przejmowały, według wierzeń, część jego odwagi i siły. Prawdopodobnie tego typu kanibalizm wojenny uprawiany był przez plemiona papuaskie (Nowa Gwinea), nawet podczas II wojny światowej. Poza rytualnym i religijnym wymiarem takich praktyk, pomagał on również w prosty sposób pozbyć się ciał jeńców, oraz zapewnić sobie dostatek pożywienia na długi czas.
Jak widzimy na powyższych przykładach, kanibalizm zewnętrzny (wojenny) był powszechnie praktykowany przez kultury pierwotne. Mimo to, wśród plemion, funkcjonował także kanibalizm wewnętrzny, najczęściej przyjmujący formę tzw. antropofagii pogrzebowej. Kultura preinkaskich plemion Wari z amazońskich lasów tropikalnych, prawdopodobnie pierwszych mieszkańców Ameryki Południowej, miała w zwyczaju zjadać zmarłych z własnej kultury. Praktyka ta poparta była przekonaniem, że konsumpcja zmarłego członka rodziny czy grupy prowadzi do tego, że jego duch jest przejmowany przez członków społeczności i na zawsze pozostaje wśród bliskich. Uważano również, że jest to najbardziej godny szacunku sposób postępowania ze zmarłymi członkami plemienia. Dopiero rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa i misji ewangelizacyjnych, oraz pojawienie się chorób związanych z praktyką zjadania ludzkiego mięsa (Kuru - choroba mózgu przypominająca chorobę Creutzfeldta-Jakoba, wywoływana przez priony spożywane wraz z mięsem człowieka zakażonego), przyczyniło się do znacznego ograniczenia, egzo- i endokanibalistycznych praktyk religijnych oraz rytualnych plemion na całym świecie.
Jeść, aby przeżyćZgoła odmiennym rodzajem kanibalizmu zanotowanym przez naukowców jest tzw. kanibalizm surwiwalowy (lub kanibalizm w celu przetrwania). Występuje on w sytuacjach, w których podczas klęsk głodowych brakuje pożywienia, gdy jedynym sposobem na przeżycie jest spożywanie mięsa pochodzącego od martwych osobników tego samego gatunku. Historia kanibalizmu notuje wiele przypadków tego typu praktyk, sam wiek XX obfituje w kilkanaście przypadków, w których ludzie doprowadzeni do skrajności przez panujące warunki uprawiali antropofagię.
Zacznę jednak od roku 1846, kiedy to grupa złożona z przedstawicieli dwóch rodzin - Donnerów i Reedów - prowadzona przez George’a Donnera, zdecydowała się wyemigrować przez góry Sierre-Nevada, do stanu Kalifornia. Grupa liczyła około setki osób (źródła podają różne liczby, najczęściej powtarzającą się jest - 89) i miała ze sobą około 20 pojazdów, w tym jeden wagon kolejowy. Kiedy podczas przeprawy przez góry, nieoczekiwanie zmieniła się pogoda, podróżnicy zmienili trasę na dłuższą. W trakcie podróży zaczął sypać śnieg i w rezultacie grupa Donnera utknęła w samym centrum zamieci, nie mogąc się cofnąć ani iść dalej. Kiedy podróżnikom skończyły się zapasy, postanowili pożywiać się ciałami zmarłych z głodu i wycieńczenia towarzyszy. Nadmienię tylko, że spośród wszystkich członków ekspedycji (złożonej z dorosłych, starców i dzieci), ocalało tylko 46 osób.
Podobnie w sytuacji ekstremalnego głodu na Ukrainie w latach 30tych, ofiarą kanibalizmu surwiwalowego padło kilkaset tysięcy osób (niektórzy naukowcy mówią nawet o kilku milionach!). Radziecki polityk, I Sekretarz KC KPZR, Nikita Chruszczow wspominał nawet, że jeszcze w latach 40tych XX wieku obserwował na Ukrainie matki robiące przetwory z własnych dzieci, jednak trudno dać wiarę tym przesłankom, nie popartym żadnymi dowodami. Równie hipotetyczne, ale jak dotąd jednak nieodrzucone, są wypowiedzi jakoby podczas wielkiego głodu w Chinach w latach 1959-1961, rodziny wymieniały się dziećmi, aby nie musieć zjadać własnych. Te makabryczne historie nie zmieniają faktu, że do praktykowania kanibalizmu w celu przetrwania niewątpliwie tam dochodziło.
Jednak najsłynniejszym przypadkiem tego typu kanibalizmu jest na pewno historia urugwajskich rugbistów, którzy w 1972 roku wraz z grupą krewnych i przyjaciół, lecieli samolotem z Argentyny do Chile (w sumie 45 osób). W trakcie lotu nad Andami samolot podróżujących uległ awarii w wyniku, której piloci zmuszeni byli posadzić go na samych szczytach zaśnieżonych gór. Podczas katastrofy zginęło 13 pasażerów, a ci, którzy przeżyli zmuszeni byli, z braku jakichkolwiek zapasów, zjeść ich ciała. Rozbitkowie przebywali w górach przez 72 dni, a kiedy w końcu zostali odnalezieni, do domów wróciło jedynie 16 osób.
Zabić, aby jeśćNajbardziej makabryczne i kontrowersyjne przypadki antropofagii, do dziś stanowiące zagadkę dla psychiatrów i ekspertów od kryminalistyki, dotyczą jednak tzw. kanibalizmu przestępczego. Kiedy jedna osoba zabija drugą, w celu spożycia jej mięsa, lub dokonuje mordu z innego powodu, lecz towarzyszy temu proceder kanibalistyczny, możemy niewątpliwie mówić o kanibalizmie kryminalnym (przestępczym). O ile poprzednimi dwoma rodzajami kanibalizmu zajmują się głównie antropolodzy i psychiatrzy, o tyle ten znajduje się głównie w sferze zainteresowań kryminalistyki i psychologii kryminalistycznej. Naukowcy z tych dziedzin zdołali wyselekcjonować cztery główne podtypy tego typu praktyk:
* kanibalizm seksualny, traktowany jako zaburzenie psychofizyczne, w którym zjadaniu ludzkiego mięsa towarzyszy satysfakcja seksualna, bądź też rozładowanie frustracji seksualnej;
* kanibalizm będący formą agresji, wynikający z wielkiej potrzeby dominacji i kontroli nad drugą osobą i ekspresji tej potrzeby;
* kanibalizm epikurejski (lub odżywczy), gdy głównym powodem spożywania ludzkiego mięsa są jego wartości odżywcze i zamiłowanie do jego smaku;
* kanibalizm przestępczo-rytualny, związany głównie z przestępstwami popełnianymi przez osoby deklarujące praktyki satanistyczne;
Kanibalizm seksualny uznawany jest za najbardziej odrażający ze wszystkich czterech zjawisk i dotyczy przestępców, którzy kojarzą konsumpcję ludzkiego mięsa z seksem, bądź też osiągają wtedy satysfakcję seksualną (taką jak podczas normalnego stosunku seksualnego). Często, jak na przykład w przypadku Alberta Fisha - amerykańskiego malarza pokojowego i dekoratora wnętrz - kanibalizm wiąże się z innym zaburzeniem, jakim jest pedofilia. Fish, który od lat 20tych zamordował i zjadł kilkoro dzieci, otwarcie przyznawał się psychiatrze sądowemu - dr Frederickowi Werthamowi - że doświadczał wielkiej satysfakcji seksualnej podczas fantazjowania na temat zjadania ludzkiego mięsa, a jego zbrodnicza działalność była tylko realizacją owych marzeń. Ofiarami rekordzisty w dziedzinie kanibalizmu seksualnego, słynnego Rzeźnika z Rostova (Ukraina), Andrieja Chikatilo, padały głównie młodzi chłopcy i dziewczęta. Chikatilo, z zawodu nauczyciel, zamordował, okaleczył i zjadł, co najmniej 44 osoby. Osiągał on satysfakcję seksualną nie tylko podczas znęcania się nad swoimi ofiarami, lecz także podczas ich jedzenia. Najsmaczniejszymi częściami ciała, według Chikatilo, są piersi, genitalia i wewnętrzne narządy płciowe.
Edward Gein, farmer z Plainfield (Wisconsin, USA), który w 1957 roku został oskarżony o zabicie 3 osób (prawdopodobnie zabił ich znacznie więcej- w jego domu znaleziono szczątki 15 kobiet, chociaż Gein twierdził, że są to pozostałości po zwłokach, które skradł z pobliskiego cmentarza), był główną inspiracją dla scenarzysty i reżysera słynnego Milczenia owiec. Gein zamordował swego brata oraz właścicielki dwóch pobliskich sklepów. Odbywał także stosunki seksualne ze zwłokami i, podobnie jak filmowy Buffalo Bill, ćwiartował ciała swoich ofiar i obdzierał je ze skóry, z której szył później damskie ubrania, w których zwykł chodzić w domu. Związek pomiędzy nekrofilią a kanibalizmem wykazuje także Jeffrey Dahmer, homoseksualista, który w 1992 roku oskarżony został o seksualne molestowanie, okaleczanie i zabicie 17 młodych chłopców (o kanibalizm Dahmer nie został oskarżony, gdyż w większości systemów prawnych nie istnieją żadne zapisy dotyczące takich praktyk). Wiemy, że odbywał on wielokrotne stosunki seksualne ze swoimi ofiarami przed i po śmierci, a ich ciała ćwiartował i przechowywał w wielkich plastikowych beczkach i w lodówkach.
Na pograniczu kanibalizmu seksualnego i epikurejskiego plasuje się słynna sprawa Armina Meiweza, informatyka z Rotenburga (Niemcy), który w 2002 roku zabił i zjadł 42-letniego inżyniera Bernda Brandesa. Sprawa Meiweza okazała się być precedensowa dla niemieckiego wymiaru sprawiedliwości, a to dlatego, że Brandes przed śmiercią nagrał film, w którym przyznał, że z własnej nieprzymuszonej woli zgadza się na to, by zostać zabitym i zjedzonym. Zarówno Meiwez jak i Brandes znani byli z tego, że należą do internetowej społeczności zrzeszającej ludzi o kanibalistycznych zainteresowaniach. Poznali się, gdy Meiwez zamieścił na forum jednego z serwisów internetowych dla kanibali ogłoszenie o poszukiwaniu osoby, która zgodziłaby się zostać przez niego zjedzona. Zgłosił się Brandes. Niejako "na próbę" Meiwez obciął koledze (z którym notabene bardzo się zaprzyjaźnił) penisa, którego wspólnie upiekli i zjedli, po czym zabił Brandesa, poćwiartował, a fragmenty jego ciała długo przechowywał i sukcesywnie zjadał. Gdyby nie fakt, że po jakimś czasie opublikował drugie tego typu ogłoszenie, sprawa pewnie w ogóle nie wyszłaby na jaw.
Kanibalizm jako forma agresji, to najbardziej powszechna odmiana antropofagii przestępczej. Główną motywacją, którą kierują się przestępcy tego typu, jest manifestacja władzy i kontroli nad ofiarą, przejawiająca się poprzez znęcanie się, torturowanie i jedzenie ludzkiego ciała. Zwykle kanibalizm agresywny wiąże się z seksualnym, jak było w przypadku Edmunda Kempera, amerykańskiego mordercy swojej matki i jej przyjaciółki, dziadków i sześciu młodych kobiet. Niektóre ofiary Kemper gwałcił przed i po śmierci, mimo to głównym motywem zabójstw było uczucie gniewu wobec rodziny (głównie matki) i chęć odwetu na niej. Dowiadujemy się tego z ust samego Kempera podczas procesu. Morderca, zanim zaczął zabijać, wielokrotnie fantazjował nad zabiciem, znęcającej się nad nim psychicznie, matki i zjedzeniem jej. Marzenie to, jak sam twierdził, zmotywowało go do wcielenia swoich fantazji w życie.
Najrzadziej występującą odmianą kanibalizmu przestępczego, jest antropofagia epikurejska. Występuje ona wtedy, kiedy morderca zabija człowieka powodowany wiarą w specjalne, odżywcze właściwości ludzkiego mięsa, bądź też z zamiłowania do jego smaku. W 1981 roku mieszkający we Francji Japończyk Issei Sagawa dał upust swoim fantazjom, mordując przyjaciółkę, która odrzuciła jego zaręczyny. Dopuścił się także wielokrotnego gwałtu na zwłokach, po czym oddzielił od zwłok piersi i pośladki, które potem, z ciekawości jak smakują, zjadł. Uznany za niepoczytalnego, został zatrzymany na rok w szpitalu psychiatrycznym, po czym wrócił do Japonii, gdzie zdobył nawet pewnego rodzaju (pozytywną!) sławę. Z kolei w 1994 roku, Francuz Nicolas Claux, pracownik dziecięcego prosektorium, zamordował przypadkową osobę. Wielokrotnie wcześniej wykradał z prosektorium fragmenty ciał, aby je potem zjeść, tym razem jednak chciał spróbować świeżego ludzkiego mięsa. Był jednym z niewielu kanibali, którzy jedli ludzkie mięso na surowo.
Skąd kanibalizm? - hipotezaIstnieje bardzo wiele hipotez na temat pochodzenia kanibalizmu i jego podłoża psychologicznego. Część z nich zdaje się być zupełnie niedorzeczna, inne, przez stopień ich skomplikowania, nieco niezrozumiałe. Przytoczę tutaj tylko jedną z nich – tą, która wydaje mi się najbardziej prawdopodobna i poparta wystarczająco dużą ilością dowodów.
W świecie zwierzęcym kanibalizm jest zjawiskiem powszechnym, ale dokładne dane dotyczące pochodzenia kanibalizmu wśród ludzi, są dla naukowców tajemnicą. Niemniej jednak archeolodzy są zgodni, co do tego, że ludzie praktykowali kanibalizm już od neolitu - końcowej fazy epoki kamienia. Istnieją również dowody świadczące o tym, że także człowiek neandertalski miał w zwyczaju zjadać swoich ziomków. Świadczy to o tym, że kanibalizm jest prastarym zjawiskiem, niemal od samych początków towarzyszącym gatunkowi homo sapiens.
W artykule wspomniałam również o wywoływanej przez priony chorobie mózgu zwanej Kuru. Badania nad plemionami Papuasów w Nowej Gwinei dowiodły, że 80% populacji związanej z niegdysiejszymi praktykami kanibalistycznymi, posiada dziś mutację genetyczną uodparniającą na choroby prionowe. Podobną mutację zaobserwowano u 3-4% ludzkości żyjącej na wszystkich kontynentach świata. Nasi przodkowie prawdopodobnie byli kanibalami, a my posiadamy po prostu antropofagię w genach.
PopkulturaNa zakończenie chciałam jeszcze wspomnieć o specyficznej "modzie na kanibali", panującej od lat 80tych, głównie w filmie. Pierwszym obrazem filmowym, w którym kanibalizm odgrywał główną rolę był Antropofagus, powstały we Włoszech w 1980 roku. Podobnej tematyki dotykał jego sequel z 1982, zatytułowany Absurd. Od tamtej pory obserwujemy istny wysyp filmów o kanibalach, że wspomnę tylko o Ravenous - filmie inspirowanym rzeczywistymi wydarzeniami, których centralną postacią jest niejaki Alfred Packer (patrz: Ciekawostki), Milczeniu Owiec, gdzie poszukiwany przez agentkę Buffalo Bill nosi cechy seryjnego mordercy Edmunda Kempera, czy Dramacie w Andach - filmie z 1993 roku, ekranizującego opisany w artykule przypadek kanibalizmu surwiwalowego z 1972 roku. Lista filmów z elementem antropofagicznym jest obszerna, a chętnych do zapoznania się z nimi odsyłam do poszukiwań własnych.
Ciekawostki:
* plemiona Papuasów z Nowej Gwinei praktykowały kanibalizm do lat 60tych XX wieku, kiedy to został on prawnie zakazany;
* pierwszym człowiekiem skazanym w Ameryce za kanibalizm (1886), był Alfred Packer, autor słynnego zdania: "the breasts of man...are the sweetest meat I ever tasted" ("Ludzka pierś... to najsłodsze mięso jakie kiedykolwiek próbowałem");
* w 1996 roku, podczas wojny domowej w Liberii, zanotowano przypadki jedzenia przez żołnierzy serc wrogów. Charles Taylor - premier Liberii - został również oskarżony o założenie organizacji "Top 20", w której wysoko postawieni i bogaci obywatele kraju oddawali się rytualnym praktykom kanibalistycznym;
* w 1999 roku zanotowano kilka przypadków kanibalizmu, związanego z kultem Szatana. Najsłynniejsze z nich wydarzyły się w Helsinkach i w Kijowie;
* w Niemczech funkcjonuje około 800 stron internetowych dla kanibali;
* w latach 90tych w Chinach pracownice kliniki Sin Hua i Luo Hu w Hongkongu uprawiały tzw. kanibalizm aborcyjny, polegający na spożywaniu ludzkich płodów, pobranych podczas zabiegów usunięcia ciąży;
* Nicolas Claux, francuski kanibal, jest już od kilku lat na wolności i prowadzi jeden z modniejszych salonów tatuażu w Paryżu;
* W latach 70tych dyktator Ugandy Imi Amin pozbawił życia około 300 tysięcy opozycjonistów, ciała wielu z nich zjadając;
* w polskim prawie nie istnieje zapis o kanibalizmie
Kalendarium wydarzeń zawartych w artykule:
* 1864: Grupa Donnera;
* lata 20te: Albert Fish;
* lata 30te: Głód na Ukrainie;
* II wojna światowa: Papuasi zjadają ciała japońskich przeciwników;
* 1957: Edward Gein;
* 1959-1961: Głód w Chinach;
* lata 60te: prawny zakaz praktyk kanibalistycznych w Papui;
* lata 70te: Imi Amin, Uganda;
* 1981: Issei Sagawa;
* lata 90te: kanibalizm aborcyjny w Chinach;
* 1991: Jeffrey Dahmer;
* 1992: Andriej Chikatilo;
* 1994: Nico Claux;
* 1996: "Top 20";
* 1999: kanibalizm satanistyczny;
* 2001: Armin Meiwes.
Źródła:
* Tim White Once Were Cannibals, Scientific American, sierpień 2001;
* Moira Martingale Cannibal Killers, Carroll and Graf Publishers, Londyn 1993;
* Obszerny esej Crime Library o kanibaliźmie, głównie kryminalnym, ale nie tylko (Eng);
* Artykuł o sprawie Armina Meiweza (Eng);
* Kanibalizm aborcyjny (Eng);
* Apetyt na człowieka, Wprost (Pl);
* Wikipedia;
* Seryjni mordercy (Pl);
-------------------------------------------------
Autor: squirel
Ilustracje: E$­ & wóda
Redakcja: Tomasz 'Sting' Chmielik
Materiały zawarte na tej stronie nie stanowią deklaracji naszych przekonań ani wierzeń. Nie mają również na celu obrażania uczuć religijnych. To tylko setting gry fabularnej.
Jednocześnie pragniemy zaznaczyć, że niniejsza strona jest przeznaczona dla dojrzałych odbiorców.
Redakcja kult.polter.pl
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra