Wielkie rewolucje duchowe VII - IV w. p.n.e.
~776 Pierwsze Igrzyska Olimpijskie. Na cześć Apollina.
Hellada (z łaciny: Grecja) wyłania się z "wieków ciemnych".
Hellenowie żyją w polis (miastach-państwach) rozproszonych na wybrzeżach Morza Egejskiego, a także w głębi półwyspu.
Wkrótce powstaną pierwsze kolonie helleńskie na wybrzeżach Morza Czarnego, na Sycylii i w południowej Italii.
~753 Legendarna data założenia Rzymu.
ok. ~750 HOMER tworzy, wykorzystując istniejące wcześniej pieśni, Iliadę i Odyseję - mity greckie
ok. ~738-700 W Judzie (Królestwie Południowym), jako doradca królów, działa prorok Izajasz. Jego wypowiedzi wypełniają dziś, prawdopodobnie, rozdziały 1-23 i 28-33 Księgi Izajasza.
~721 Wojska asyryjskie niszczą Izrael (Królestwo Północne). Dziewięć mieszkających tam, według Biblii, plemion Izraela zostaje deportowanych do obcych krajów - i ślad po nich ginie.
Archeolodzy twierdzą jednak, że Jerozolima, która do tej pory była dużą wsią, szybko przekształca się w tym okresie w kilkunastotysięczne miasto - co zapewne wywołane było napływem do Judy uciekinierów z Izraela - którzy przywieźli ze sobą teksty elohistyczne (zob. ~VIII w.).
~710 Wojska asyryjskie, dowodzone przez Sargona II, zdobywają Babilon.
715 - 673 Numa Pompiliusz wprowadza w Rzymie kult Westy.
ok. ~700 HEZJOD tworzy poematy Narodziny bogów (Theogonia), oraz Prace i dnie. - mity greckie
~667 Wojska asyryjskie, pod wodzą Asurbanipala, podbijają Egipt.
ok. ~650 Na Peloponezie ukształtowało się państwo spartańskie. Rządzący spartiaci podporządkowują sobie helotów i periojków.
Ateny panują nad całą Attyką.
Zaczynają odbywać się misteria eleuzyńskie.
ok. ~640-610 W Judzie reformy religijne Jozjasza czynią z Jerozolimy jedyne miejsce kultu Jahwe. Powstają teksty "deuteronomistyczne" (dziś większość ksiąg Powtórzonego Prawa, Jozuego, Sędziów, Samuela i Królewskich, liczne fragmenty w innych księgach). Po połączeniu ich z tekstami jahwistycznymi i elohistycznymi rodzi się zarys historycznych ksiąg BIBLII HEBRAJSKIEJ.
ok. ~VII w. W Indiach powstają pierwsze UPANISZADY: Brihadaranjaka , Czhandogja i inne (zob. Kathaka, fragmenty i Kena, fragmenty). Opowiadają o samsarze (wędrówce dusz), przebiegającej zgodnie z prawem karmicznym (czyniący dobro staje się dobry, czyniący zło staje się zły), a także o moksza, czyli wyzwoleniu z samsary, gdy atman, pojąwszy swą tożsamość z brahmanem, osiąga stan określany jako sat-czit-ananda (byt-świadomość-błogość).
~612 Upadek Asyrii.
~605 Babilon podbija Syrię, Fenicję i Palestynę i, pod panowaniem Nabuchodonozora II, osiąga szczyty swej potęgi.
ok. ~627-586 W Judzie działa prorok Jeremiasz. Odradza zbrojną walkę o niepodległość: czcijcie tylko Jahwe i Jemu ufajcie, a On was wyzwoli.
ok. ~594 W Atenach, w wyniku reform SOLONA, uwolniono chłopów z poddaństwa, a z jednostek, wcześniej całkowicie zależnych od rodziny, uczyniono obywateli.
~588 Irański prorok, ZARATUSZTRA (gr. Zoroaster), otrzymuje - według tradycji - pierwsze objawienie. (Niektórzy badacze twierdzą jednak, że Zaratusztra żył ok. X w. p.n.e.) To i kolejne objawienia miał spisać w Gathah, najstarszej części świętej księgi zaratusztrian, AWESTY. Czytamy w nich, że Bóg Najwyższy, Ahura Mazda, stworzył niegdyś dwa duchy, z których jeden wybrał dobro, prawdę oraz światło - i stał się Duchem Świętym (Spenta Mainju), a drugi wybrał zło, kłamstwo oraz mrok - i stał się Duchem Złym (Angra Mainju). Obaj powołali do istnienia zastępy pomocników, armię anielską z jednej, a diabelską z drugiej strony. Nasz świat powstał jako teren walki sił dobra z siłami zła, a ludzie mogą opowiedzieć się po którejś ze stron. Siły dobra zwyciężą, a do rozstrzygającej walki poprowadzi zrodzony z dziewicy Zbawiciel Świata (Saoszjant). Potem nastąpi powszechne zmartwychwstanie i Rozdzielenie (Wizariszin) ludzi na tych, którzy trafią do Domu Pieśni, oraz tych, którzy znajdą się na zawsze w Domu Kłamstwa. W ten sposób chyba po raz pierwszy w dziejach pojawiła się idea zmartwychwstania i wiecznej nagrody bądź kary.
[596] Żeglarze feniccy opływają Afrykę.
~587/586 Wojska babilońskie zdobywają i niszczą Jerozolimę. Żydzi, którzy wcześniej nie uciekli do Egiptu, zostają przesiedleni do Mezopotamii. Od tej pory (aż po dzień dzisiejszy) większość Narodu Wybranego mieszkać będzie w diasporze.
593-ok.571 W Judei, a później w Mezopotamii, działa prorok EZECHIEL. Jego proroctwa, zebrane i przeredagowane zapewne w V w. p.n.e., złożyły się na Księgę Ezechiela. Jest to chyba najwcześniejszy tekst biblijny, w którym otwarcie głosi się monoteizm: Jahwe jest Bogiem jedynym. Jest Bogiem tylko Izraelitów: w przyszłości inne narody zostaną zniszczone lub poddane w niewolę.
ok. 590-550 p.n.e. W Milecie działają pierwsi filozofowie: TALES z Miletu (świat powstał z wody), ANAKSYMANDER (świat powstał z bezkresu), ANAKSYMENES (świat powstał z powietrza). Rodzi się geometria, a przede wszystkim naturalistyczny pogląd na świat (trzęsienia ziemi, pioruny itd. to nie efekt interwencji bogów, ale zdarzenia naturalne).
ok. ~VI w. Ze zmieszania Etrusków i Latynów powstają Rzymianie.
~539 Wojska perskie pod wodzą Cyrusa Wielkiego podbijają Babilon.
Wkrótce potem Cyrus pozwala Żydom wrócić do Palestyny.
ok. ~550-~520 Anonimowy prorok, zwany umownie DEUTERO-IZAJASZEM, pisze tekst, stanowiący dziś rozdziały 40-55 Księgi Izajasza. Nie tylko twierdzi, podobnie jak Ezechiel, że Jahwe jest Bogiem jedynym, ale zapowiada, że w przyszłości, dzięki zbawczej ofierze Izraela, wszystkie narody uznają Jahwe za swego Boga.
ok. ~540 W Helladzie powstają pierwsze pisma orfickie.
ok. ~530 W Krotonie działa związek religijno-filozoficzny, kierowany przez wpół-legendarnego PITAGORASA z Samos. Pitagorejczycy wierzą w reinkarnację, a także w to, iż świat jest zbudowany z liczb i że liczby rządzą światem. Wkrótce dowodzą twierdzenia Pitagorasa i odkrywają liczby niewymierne.
ok. 530 KONFUCJUSZ (Kong Qiu) w Chinach tworzy podstawy doktryny społeczno-politycznej, która później nabierze też charakteru religijnego. Według tradycji miał napisać Pięcioksiąg konfucjański; jego nauki zebrano w Dialogach konfucjańskich. (Działalność Konfucjusza od 510-479)
ok. 536 p.n.e. pierwsze przedstawienia teatralne w Atenach.
ok. 520 Ezop pisze Bajki.
~528 (data tradycyjna, bardzo niepewna) Nad Gangesem GAUTAMA SIDDHARTHA doznaje oświecenia (sanskr. bodhi) - i staje się BUDDĄ (sanskryckie buddha = "przebudzony", "oświecony"). Wkrótce potem w Benares pięciu ascetom ogłasza Cztery Prawdy Szlachetne - i w ten sposób puszcza w ruch Koło Prawa (co daje początek buddyzmowi).
ok. ~520 KSENOFANES z Kolonu krytykuje tradycyjne wyobrażenia o bogach ("Gdyby jednak woły, konie czy lwy miały ręce i potrafiły nimi rysować lub czynić to, co umieją ludzie, konie namalowałyby obrazy bogów podobnych do koni, woły do wołów"), zastępując je wyobrażeniem abstrakcyjnym ("Jeden bóg, spośród bogów i ludzi największy, wcale niepodobny do ludzi, ni ciałem, ni myślą").
ok. ~500 W Indiach Mahawira WARDHAMANA (Dźina = "Zwycięzca") daje początek dźinizmowi. Jest to religia ateistyczna, odrzucająca wiarę w Boga, który by stworzył świat i nim kierował, a także ustanawiał prawa moralne. W istniejącym odwiecznie świecie wciąż rodzą się, z prymitywnych form roślinnych, nowe dusze, które następnie, oblepione materią karmiczną, skazane są na wędrówkę od jednego ciała do drugiego. Część dusz będzie odradzać się przez całą wieczność, część natomiast, dzięki skrajnej ascezie - której kulminacją jest śmierć głodowa - uwalnia się od materii i wznosi na szczyt świata, gdzie na zawsze pozostaje w stanie szczęśliwości.
ok. ~500 GOŚALA MASKARIPUTA tworzy ruch religijny adżiwików, charakteryzujący się skrajnym determinizmem i związanym z tym fatalizmem.
ok. ~500 ĆARWAKA tworzy w Indiach system filozofii materialistycznej.
ok. ~500 Powstaje (z połączenia co najmniej trzech różnych tekstów) Księga Hioba.
ok. ~500 HERAKLIT z Efezu: wszystko płynie, nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, ale tymi zmianami rządzi rozumna moc, logos (= "słowo").
ok. ~500 PARMENIDES z Elei: jest to, co jest, nie ma tego, czego nie ma. Powstawanie i ginięcie, a także wielość rzeczy, są pozorem. To, co jest, jest jedno, kuliste i nieruchome. Tezy te szeregiem argumentów uzasadnia uczeń Parmenidesa, ZENON z Elei.
~490 Wojska ateńskie pokonują Persów pod Maratonem
~480 Klęska Spartan broniących przed Persami przesmyku Termopile.
Ale flota perska zostaje pokonana przez flotę ateńską pod Salaminą.
~479 Hellenowie zwyciężają Persów pod Platejami i Mykale.
Amfiteatr Dioniziosa w Atenach mieści kilkanaście tysięcy widzów.
~472 AJSCHYLOS, Persowie
ok. ~480 Tradycyjna data I soboru buddyjskiego w Radźagryha.
ok. ~460 EMPEDOKLES z Akragas: kulisty świat jest zbudowany z czterech elementów - ziemi, wody, powietrza i ognia - cyklicznie łączonych przez Miłość, a potem rozdzielanych przez Waśń. Pierwsza antycypacja darwinowskiej teorii ewolucji: organizmy żywe powstają w wyniku przypadkowego łączenia się części, przeżywają te z nich, które są należycie zbudowane.
ok. ~450 ANAKSAGORAS z Kladzomen: świat jest zbudowany z nieskończonej liczby elementów, ich łączeniem i rozdzielaniem się rządzi Umysł, mający "wiedzę o wszystkim i największą moc".
[ok. ~450] OJNOPIDES z Chios ponoć jako pierwszy ustanawia regułę, że konstrukcje czysto geometryczne to te, których dokonuje się przy użyciu jedynie linii i cyrkla. Podaje m.in. sposób na wykreślanie przechodzącej przez dany punkt prostej prostopadłej do prostej danej.
ok. ~450 Zasady prawa karnego, cywilnego, procesowego i sakralnego zostają w Rzymie skodyfikowane w postaci prawa dwunastu tablic.
[ok. ~450] HERODOT, Dzieje - historia wojen perskich, z interesującymi opisami geograficznymi.
ok. ~430 Pitagorejczyk FILOLAOS z Krotonu buduje model świata: w jego środku znajduje się Ogień Centralny, wokół którego krążą Ziemia, Przeciw-Ziemia, Słońce (będące rodzajem lustra), Księżyc, Merkury, Wenus, Mars, Jowisz, Saturn, a dalej gwiazdy "stałe".
ok. ~430 Sofista PROTAGORAS twierdzeniem: "Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, będących, że są, a nie będących, że nie są" daje początek filozoficznemu relatywizmowi.
Sofista GORGIASZ radykalizuje jego pogląd: "Niczego nie ma; gdyby nawet coś było, człowiek nie mógłby tego poznać; gdyby nawet mógł to poznać, nie mógłby tego wyrazić i przekazać innym".
~443-429 Perykles kieruje polityką Aten.
Demokracja ateńska osiąga szczyty swego rozwojku.
~431-~404 Wojna peloponeska między Atenami a Spartą, w którą wciągnięte zostają prawie wszystkie helleńskie polis.
ok. ~447-438 FIDIASZ, wielki posąg Ateny Partenos.
~441 SOFOKLES, Antygona.
~423 ARYSTOFANES w Chmurach oskarża Sokratesa o bezbożność i demoralizowanie młodzieży.
ok. ~435-430 FIDIASZ, posąg Zeusa Olimpijskiego w Olimpii, jeden z siedmiu cudów świata starożytnego.
~431 EURYPIDES, Medea.
~429 SOFOKLES, Król Edyp.
~413 EURYPIDES, Elektra.
[ok. ~430] HIPPOKRATES z Chios pisze Elementy geometrii, dzieło zaginione, ale jego fragmenty weszły, być może, do dwóch pierwszych ksiąg Elementów Euklidesa. Wykazuje, chyba za pomocą metody "wyczerpywania", że pole powierzchni koła jest proporcjonalne do kwadratu promienia. Próbuje dokonać kwadratury koła, co jest, jak dziś wiemy, zadaniem nierozwiązywalnym, natomiast udaje mu się dokonać kwadratury niektórych "księżyców".
[ok. ~430] TEODOR z Cyreny dowodzi, że - we współczesnej terminologii - pierwiastki kwadratowe z 3, 5, 6, ..., 17 są liczbami niewymiernymi. (Kto wcześniej dowiódł, że pierwiastek kwadratowy z 2 jest liczbą niewymierną, nie wiadomo.)
[ok. ~420] BRYSON z Heraklei, próbując dokonać kwadratury koła, wpisuje weń i opisuje na nim ciąg wielokątów foremnych o wciąż rosnącej liczbie boków.
[ok. ~420-~370] HIPOKRATES z Kos tworzy słynną szkołę medyczną. W ciągu następnych stu lat powstanie zbiór ok. 58 pism medycznych określany mianem KORPUSU HIPPOKRATEJSKIEGO.
[ok. ~410] TUKIDYDES, Wojna peloponeska.
ok. ~410 LEUKIPPOS, a za nim DEMOKRYT z Abdery: jest to, co jest (niezmienne atomy) i jest to, czego nie ma (próżnia). Gdy poruszające się w próżni atomy łączą się, powstają z nich widzialne rzeczy, gdy się rozłączają, rzeczy giną. Barwy, zapachy itp. nie istnieją, są jedynie zjawiskami, zależnymi od konfiguracji i ruchów atomów.)
[ok. ~400] ARCHYTAS z Tarentu próbuje wyznaczyć długość boku sześcianu o objętości dwukrotnie większej od objętości sześcianu danego. Problem ten jest, jak dziś wiemy, metodami geometrycznymi nierozwiązywalny, ale szereg wyników uzyskanych przez Archytasa weszło, jak się zdaje, do VIII księgi Elementów Euklidesa.
~399 Z wyroku sądu ludowego w Atenach ginie SOKRATES, oskarżony o bezbożność i demoralizowanie młodzieży.
~399-386 PLATON w Megarze i na Sycylii tworzy literacki portret Sokratesa w dialogach, z których najważniejsze to:
Obrona Sokratesa (fr. o tym, jak Sokrates stwierdził, że jest najmądrzejszym z ludzi)
Protagoras (fr. o tym, że cnota jest wiedzą)
Następnie w dialogach
Gorgiasz (fr. Kalikles kontra Sokrates)
Menon (fr. o tym, czego szuka Sokrates i że poznanie to przypominanie sobie)
zaczyna formułować zasady własnej filozofii.
~387 PLATON zakłada w Atenach Akademię. W ciągu kilkunastu następnych lat powstają jego najważniejsze dialogi:
Fajdros (fr. o upadku duszy i jej powrocie)
Fedon (fr. o nieśmiertelności duszy oraz o Tartarze, Hadesie i Wyspach Szczęśliwych)
Państwo (Księga VI: o strażnikach i filozofach, a także o mniemaniu i wiedzy; Księga VII, m.in. alegoria jaskini oraz z Księgi X o kolejnych narodzinach)
Uczta (fr. o właściwym rozwoju miłości).
[ok. ~350] EUDOKSOS z Knidos tworzy pierwszy matematyczny model ruchów planet. Model ten, rozwinięty przez KALLIPPOSA, będzie podstawą obrazu świata jako całości zbudowanego przez Arystotelesa: kulista Ziemia tkwi nieruchomo w środku kulistego świata, koncentryczne sfery niebieskie wirują wokół Ziemi w taki sposób, że każda przejmuje ruch sfery wobec niej zewnętrznej i dodaje do tego własny, jednostajny ruch wirowy wokół właściwej dla siebie osi i z właściwą sobie prędkością.
[ok. ~350] HERAKLIDES z Pontu: Ziemia wiruje wokół własnej osi.
~367-347 PLATON - może pod wpływem przebywającego wówczas w Akademii Arystotelesa - pisze dialogi krytyczne w stosunku do własnej filozofii, z których najważniejsze to
Parmenides
Prawa.
Pisze też słynny tekst, o którym wówczas powiadano, że jest plagiatem - tak czy inaczej ma on niewiele wspólnego z wcześniejszymi dialogami:
Timajos
~347 Wkrótce po śmierci Platona jego najwybitniejszy uczeń, ARYSTOTELES ze Stagiry, opuszcza Akademię (gdyż bardziej należy cenić prawdę niż przyjaciół). W Assos, a później na Lesbos, wraz ze swym uczniem i przyjacielem, Teofrastem, zaczyna badania nad zwierzętami. Zapewne te badania dadzą początek jego wielkiemu systemowi filozoficznemu.
~343 Arystoteles zostaje wychowawcą syna Filipa II Macedońskiego, Aleksandra.
~338 Po zwycięstwie pod Cheroneą nad połączonymi wojskami Aten i Teb
Filip II Macedoński opanowuje całą Helladę.
~334 Syn Filipa i uczeń Arystotelesa, Aleksander III Wielki,
wkracza na czele 35-tysięcznej armii macedońsko-helleńskiej do Azji.
~333 Wojska Aleksandra zwyciężają armię perską pod Issos.
~331 Perskie królestwo Achemenidów upada.
~327 Aleksander Wielki dociera ze swą armią nad Indus.
~335-323 ARYSTOTELES ze Stagiry, korzystając zrazu z poparcia i pieniędzy Aleksandra, zakłada w Atenach Liceum i kieruje nim; w tym czasie powstaje zapewne większość tekstów, z których w I w. p.n.e. Andronikos z Rodos utworzył KORPUS ARYSTOTELESOWSKI. Łącząc tematycznie zapiski o roboczym najczęściej charakterze - zarówno pisma Arystotelesa, jak i jego uczniów i współpracowników - Andronikos stworzył dzieła, które zgodnie z uwagami Arystotelesa należy podzielić na cztery grupy.
Organon, czyli zbiór pism z zakresu logiki, ma charakter propedeutyczny; najważniejsze z nich to:
Kategorie (zob. rozdz. 4 i 5)
Hermeneutyka (zob. rozdz. 1, 2, 4)
Analityki pierwsze
Analityki wtóre (zob. Księga I, rozdz. 1-4; Księga II, rozdz. 8-10 i 19)
Topiki
Filozofia teoretyczna zawarta jest w zbiorach, z których najważniejsze są:
Fizyka (zob. fragmenty Księgi II o przedmiocie i przyczynach zmian naturalnych; fragmenty księgi IV o miejscu, nieistnieniu próżni, a także o prawach ruchów naturalnych; fragmenty księgi VII o prawach ruchów wymuszonych; fragmenty Księgi VIII o wieczności ruchu)
O niebie
O powstawaniu i niszczeniu (fragmenty o przemianach ciał i roli ruchów kosmicznych)
Meteorologika (fragmenty o meteorach, kometach, deszczach, wiatrach itd.)
Zoologia
O częściach zwierząt
O ruchu zwierząt
O rodzeniu się zwierząt
O duszy (zob. Księga I, rozdz. 1, fragmenty Księgi II oraz fragmenty Księgi III)
Metafizyka (zob. fragmenty Księgi I i Księgi XII)
Filozofia praktyczna wyłożona jest w zbiorach
Etyka nikomachejska (zob. Księga II oraz Księga X.6-9)
Etyka eudemejska
Etyka wielka (o wątpliwej autentyczności)
Polityka (zob. fragmenty Księgi I i fragmenty Księgi III )
Do filozofii wytwórczej należą
Poetyka (rozdz. 6, 9, 13)
Retoryka.
~330-325 Pyteasz z Massalii dopływa prawdopodobnie do Norwegii, a Nearch od ujścia Indusu do ujścia Eufratu.
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra