SYMBOLE NA NAGROBKACH
BERŁO – symbolizuje rabina.
BRAMA, PORTAL, KOLUMNY - czasem to element architektoniczny nagrobka ale też symbol. Brama uniwersalny symbol przejścia ze świata ziemskiego do życia wiecznego w wierzeniach chrześcijańskich ma w judaizmie szczególne znaczenie i to znacznie bardziej bogate w symbolikę. „Oto jest brama JHWH którą wejdą sprawiedliwi. Czasem widzimy je w bardziej dosłownej wersji jako drzwi zamknięte na kłódkę, symbol nieodwołalności życia doczesnego.
DŁONIE W GEŚCIE BŁOGOSŁAWIEŃSTWA – stykające się kciukami kciukami palcami wskazującymi o dwóch ostatnich palcach odchylonych oznaczają kapłanów kohenów to znaczy potomków arcykapłana AARONA który to ród pełnił służbę ofiarniczą w przybytku podczas wędrówki Izraela przez pustynie a później w Jerozolimskiej Świątyni. W diasporze nadal obowiązują ich pewne szczególne wymogi co do czystości rytualnej. Podczas niektórych modlitw w synagodze wznoszą dłonie by pobłogosławić zgromadzonych i ten właśnie gest uwieczniony jest na nagrobkach. To jeden z dwóch symboli które jednoznacznie określają kim był zmarły Kohen obeznany jest z ceremoniami pokuty i oczyszczenia. Musi spełniać surowe wymagania dotyczące życia rodzinnego i nie może mieć wad cielesnych.
DŁOŃ TRZYMAJACA PIÓRO – czasem samo pióro, to wskazuje ze zmarły był soferem to znaczy kopista świętych tekstów: Tory, Meduzy. Praca takiego kopisty ma charakter religijny i wiąże się z autorytetem. Był mistrzem w przygotowywaniu pergaminu. Ezra – pierwszy sofer. O powadze tej funkcji może świadczyć fakt że odradzano ludziom osiedlanie się w gminach w których nie było lekarza i sofera.
JEDNOROŻEC - może symbolizować doskonalenie dyszy przez studia religijne.
JELEŃ – odpowiada imionom Hirsz (jidysz) i Cwi (Hebrajski), oraz imieniu Naftali. „Naftali – smukła łania rodzi ładne sarnięta". Hebrajskie imię Lea oznacza Łanię. „Bądź rączy jak jeleń, bądź silny jak lew". Istnieją macewy na których jeleń z jednej strony a lew z drugiej podtrzymują koronę. W sztuce, symbolice żydowskiej Jeleń jest symbolem dążenia ku Bogu. Zgodnie ze słowami Psalmu 42 „Jak jeleń pragnie wód płynących tak dusza moja pragnie Ciebie Boże". Podobne znacznie ma jeleń, łania w sztuce orintalnej, hinduistycznej.
KORONA – korona symbolizuje Torę. Można zobaczyć koronę przedstawianą w różnych wcieleniach, w Radomsku w sektorze chasydów na jednym z nagrobków korona jest ułożona z pnącza. Osoba zmarła, zazwyczaj mężczyzna, za życia był powszechnie szanowany i szczycił się dobrym imieniem wśród społeczności.
KSIĘGI – występują bardzo często, czasem całe regały, bywa że pojedynczo. Taki znak wskazuje ze zmarły spełniał religijne nakazy studiowania Tory i Talmudu, był uczonym w Piśmie. Najczęściej jednak chodzi o uczoność jaka mu przypisywano niż tą właściwą.
LANCET RYTUALNY – wskazuje na to ze zmarły byl mohelem, to znaczy 8 dnia po urodzeniu się dziecka dokonywał rytualnego obrzezania chłopców na znak przymierza z Elohim Bogiem.
LEW – najczęściej występujący motyw na męskich nagrobkach żydowskich Polsce. To znak pokolenia Judy. Wywodzi się z błogosławieństwa udzielonego przez Jakuba swym 12 synom, protoplastom plemion Izraela. „Szczenie lwie Juda... czai się jak lew i lwica któż go spłoszy". Lew może ilustrować imię zmarłego, Jehuda, lub Lejb i Arie. W Biblii lew występuje jako uosobienie siły i potęgi porównywalnej z potęgą, mocą Stwórcy. "Bądź silny jak lampart lekki jak orzeł rączy jak jeleń potężny jak lew aby wypełnić wolę Twojego Ojca w Niebie". Często umieszczany jest na nagrobkach motyw lwów wspiętych na tylne łapy podtrzymujących koronę lub tarczę albo inny emblemat. To są wzory zapożyczone ze sztuki nie żydowskiej, zapewne miały kojarzyć osobę zmarłego z powaga dostojeństwem i tym samym uświetniać jego imię. Lwy, gryfy, jelenie pełnią różne funkcje w stosunku do reszty kompozycji. Od tego jest uzależniona symbolika która przedstawiają. Lwy podtrzymują Koronę Tory, księgi - to strażnicy zasad religii Mojżeszowej. Bardzo często lwy otwierają aron-hakodesz z widocznymi wewnątrz zwojami Tory.
MISA I DZBAN – przedstawiane są koło siebie bądź też woda z przechylonego dzbana leje się do misy. Czasem dodana jest dłoń trzymająca dzban, bywa że także dłoń obmywana. Wszystko to oznacza że pochowany mężczyzna był Lewitą to znaczy potomkiem plemienia Lewiego który to ród wraz z Kohenami pełnił ceremonie ofiarnicze w starożytnym Izraelu. Do nich należy m.in. obmywanie kohenom rąk przed błogosławieństwem stąd przedstawienie tej czynności lub potrzebnych do niej przyborów. To jeden z dwóch symboli jednoznacznie określających osobę zmarłego.
MOTYL - jedyny motyw w przyczółku macowy zapewne został zapożyczony z cmentarzy chrześcijańskich, symbolizuje wędrówkę duszy i jej przeobrażanie się z gąsienicy w poczwarkę i motyla. Może symbolizować esseńskie wierzenia zmarłego w wedrówkę duszy i ponowne narodziny.
OWCA - częściej cała trzoda, stado owiec. Czasem to nawiązanie do imienia Rachel, ale to wyjątek.
„Jak owce zmierzają ku otchłani, śmierć ich pasterzem". Trzoda owiec to metafora pozostawienia rodziny bez opieki, utraty przewodnika. Symbol nawiązuje też do mistyki Proroka Henocha.
PANORAMA MIASTA – widnieje taka np. na symbolicznym nagrobku ofiar obozu w Buchenwaldzie, nagrobek jest na cmentarzu w Częstochowie. Na dole wstęga i napis obecnie już słabo widoczny – „Nad rzekami Babilonu – tam siedzieliśmy i płakaliśmy na wspomnienie Syjonu" – psalm 137. Możliwe że miasto to Jerozolima a brama to Złota Brama przez która wszyscy sprawiedliwi przejdą na Górę Syjon (Cijon) na wezwanie Mesjasza.
PTAKI – są jednym z najpowszechniejszych motywów na macewach, zwłaszcza na grobach kobiet. Źródła takich przedstawień, wyobrażeń można jak zwykle szukać w Biblii. Czasem w późniejszych pismach średniowiecznych kabalistycznych jak np. Księga Zohar z której to pochodzi chasydzkie wierzenie że dusze pobożnych chasydów w postaci ptaków siadają każdego ranka na żywopłotach raju i śpiewają Chwałę JHWH. Ptak to alegoria duszy. Odlatujący ptak to uchodząca dusza. Istnieje wiele interpretacji obecności ptaków na płaskorzeźbach nagrobnych. Wizerunek ptaka może nawiązywać do żeńskich imion: żydowskiego Fajgel czy hebrajskiego Cipora co oznacza – ptak. Czasem widzimy ptaka karmiącego młode, bywa ze ilość młodych symbolizuje ilość osieroconego potomstwa – zgodnie ze starym hebrajskim obyczajem językowym o sierotach mówi się jako o ptaszkach lub gołąbkach. Ptak gaszący świecę symbolizuje śmierć. Spotykamy się też z interpretacją w której ptak z rozłożonymi skrzydłami bywa symbolem opieki Stwórcy - ”Adonaj (JHWH) piórami swymi okryje Ciebie, pod jego skrzydłami będziesz bezpieczny" – psalm 91, odmawiany już po śmierci. Spotykamy się także z symbolem ptaka w nakryciu głowy, w tym przypadku to nakrycie głowy oznacza ze zmarły był mężczyzną.
Szczególnym przypadkiem jest wąż w dziobie ptaka, najczęściej bociana. To alegoria rozkoszy ludzi bogobojnych po nadejściu czasów mesjańskich.
PUSTY DOM, OTWARTE OKNA – może symbolizować śmierć w myśl „Śmierć wdarła się przez nasze okna". Do tego często złamana świeca stojąca w oknie.
PUSZKA KWESTARSKA, SKARBONKA – motyw dość rozpowszechniony świadczy o hojności zmarłego, zalety bardzo cenionej wśród społeczności żydowskiej. W Talmudzie jest bowiem napisane o konieczności oddawania 1/10 swoich dochodów na cele dobroczynne jest tam tez zawarta sentencja. „Świat opiera się na trzech filarach, na Torze, na służbie Bożej i na dobrych uczynkach". „Jałmużna zbawia od śmierci" – wołano przy cmentarzach podczas pogrzebów. Ale skarbonka może także oznaczać że zmarły był skarbnikiem, pełnił funkcje społeczne związane ze zbieraniem pieniędzy.
ROŚLINY - na nagrobkach Żydowskich Polsce to pierwsze owoce Ziemi Izraela, takie które były składane w ofierze w świątyni i stosowane w obrzędach, po drugie występują także rodzime drzewa i kwiaty takie jak dęby świerki, słoneczniki, po trzecie rozety, wici girlandy, kosze pełne owoców czy kwiatów, zaczerpnięte ze sztuki świeckiej a także kościelnej. Można przypuszczać ze pod tym ornamentem kryje się symbol Drzewa Życia bardzo ważny symbol w myśli żydowskiej. Tora jest bowiem Drzewcem Życia dla tych którzy się jej uchwycili.
ŚWIECE, ŚWIECZNIKI – zdobią głównie groby kobiet. Świece w świecznikach są często złamane na znak przerywanego nagle życia. Coś w rodzaju złamanego drzewa na grobach mężczyzn. Często świece gasi ptak, bywa że orzeł, albo lew. Światło Pana jest dusza człowieka. Świecę, a nawet świecznik i książkę czasem można zobaczyć na nagrobku mężczyzny. Symbolizuje to pobożnego człowieka czytającego księgi do późnej nocy. Światło jako symbol duszy ludzkiej zapalane jest w synagodze przy nazwisku zmarłego członka rodziny w rocznice jego śmierci. Ale nie zawsze świece są gaszone czy złamane.
Bardzo często są całe, symbolizują długie życie. Na nagrobkach kobiet które dożyły późnej starości zobaczymy świeczniki 7-ramienne.
WĄŻ – ten motyw na nagrobkach żydowskich Polsce pojawia się wyjątkowo rzadko. Występuje pod wieloma wcieleniami, trudno jest jednoznacznie określić jego znaczenie lub zamiar, intencję wykonawcy nagrobka. Jedna z takich interpretacji to wąż jako Uroburos, antyczny symbol wieczności i nieśmiertelności duszy. Może także to być interpretacja wcielenia mitycznego potwora teoiatana którego mięso według tradycji żydowskiej będą spożywać sprawiedliwi po przyjściu Mesjasza. Bardzo ciekawy jest symbol węża zjadającego własny ogon. To symbol nieskończoności życia. Szczególnym przypadkiem jest wąż w dziobie ptaka, najczęściej bociana. To alegoria rozkoszy ludzi bogobojnych po nadejściu czasów mesjańskich. Miedziany wąż Mojżesza służył uzdrawianiu, część takich węży może oznaczać osobę, która parała się sztuką leczenia lub uzdrawianiem, zielarstwem, medycyną.
WINOROŚL, GRONA - Symbol Ludu Izraela, winorośl Elohim Boga, na nagrobkach symbolizuje rodzinę ale także bujne, obfite w łaski Boże dostatnie życie.
ZŁAMANE DRZEWO - bardzo często spotykamy taki symbol na macewach. Drzewo z owocami, zazwyczaj żołędziami symbolizuje długie i owocne życie. Drzewo złamane, przedwczesna śmierć. Czasem obok złamanego, ściętego drzewa widać symbol narzędzia zbrodni, nóż, siekierę. Bywa że drzewo łamie swoją łapą lew symbolizujący śmierć. Gałązkę porywa w dziobie ptak.
SŁOWNICZEK KABALISTYCZNY
Adam Kadmon (hebr. praczłowiek) — pierwsza emanacyjna forma objawiajacego sie Boga. Byt zbudowany ze światła i światło promieniujacy. Według kabaly luriańskiej istota, której przypadła szczególnie dramatyczna rola pośrednika między Bogiem samym, a pustą przestrzenią stworzoną przez Boga dla świata, pośrednika między pustynią boskiej nieobecności, a boską myślą o kreacji. W momencie stworzenia napięcie między esencją En sof, a przestrzenią powstałą w akcie cimcum, spowodowało wewnatrz A.K. katastrofę kosmiczną rozbicia naczyń. Kosmiczny człowiek staje sie miejscem dramatu, doświadcza go samym sobą. I w nim także rodzi się światlo naprawy swiata. Człowiek w dzisiejszej swej postaci jest dalekim echem tamtej świetlistej istoty. Dziedziczy tragizm jej natury lecz i spoczywająca na niej misję. Niedoskonały, lecz obdarzony największym z możliwych darów, darem możliwości naprawy swej natury i natury świata, staje sie współpracownikiem Boga w dziele naprawy świata. Koncepcja identyczna z puraniczną ideą ofiary wielkiego Puruszy, Praczłowieka - Ducha.
ADONAJ (hebr. „mój Pan”) — „imię Boga”, którym tradycyjnie zastępuje się święty tetragram JHWH. Tetragram jest tym imieniem Boga, którego nie wolno wymawiać. Z czasem również termin Adonaj uznano za święty i zaczęto go zastępować innymi: ha-Szem — „imię”, szaddaj — „wszechmocny”, ha-kadosz — „święty”.
Aniołowie (grec. angelos, hebr. malach - posłańcy) - posłańcy Elohim Boga lub rzecznicy spraw ludzkich, zanoszący modlitwy przed Jego oblicze. Teofania dokonująca sie za ich pomocą, nie jest obarczona tremendum bezposredniego kontaktu z Absolutem - nie ma charakteru kategorycznego imperatywu lecz stanowi rodzaj boskiej propozycji. Aniołowie stają się więc znakiem codziennej, dobroczynnej obecności Elohim Boga w życiu człowieka. W Biblii pojawiają się najczęściej w postaci ludzkiej. W literaturza he(j)chalotów aniołowie są strażnikami przejść między kolejnymi niebiosami, które mistyk musi w swej drodze do Elohim Boga pokonać. Odpowiednie formuły przejęte od aniołów strażników, czynią mistyka istotą prawie anielska. Henoch np. w swej drodze do nieba, staje się jednym z najwyższych aniołów - Metatronem. Według kabały aniołowie zamieszkują drugi w hierarchii świat beria - kreacji. Pełnią bardzo wyspecjalizowane role w świecie przyrody np. Ruchiel - anioł wiatru, Szalgiel - anioł śniegu, czy Matariel - anioł deszczu. Według tradycji żydowskiej istnieje 70 aniołów opiekunów poszczególnych narodów świata. Michael (Michał) jest rzecznikiem i patronem Izraela.
ARON HA-KODESZ - hebr. Święta skrzynia zwana tez arką – szafa zawierająca zwoje TORY umieszczana przy ścianie synagogi która wskazuje kierunek Jerozolimy. W synagogach aszkenazyjskich szafa ta jest zakryta zasłoną – parochet – i zwieńczona lambrekinem (kaporet). Często posiada rozbudowana oprawę architektoniczną w postaci rzeźb i polichromii.
ASZKENAZYJCZYCY - nazwa wywodzi się od nieznanego ludu wymienionego w Księdze Rodzaju rozdz. 10 wers 3 (Aszkenaz). Od średniowiecza Żydzi terminem Aszkenaz określali Niemcy. Później termin Aszkenazizm stosowany był do określania Żydów wywodzących się wywodzących Niemiec zamieszkujących głównie Europę Środkową i Wschodnią. Łączył ich wspólny język jidysz, który powstał na bazie jednego z dialektów niemieckich, obyczaje, liturgia – w odróżnieniu od Sefardyjczyków.
B
BELIAL - demon. Jego imię wywodzi sie od rdzenia "blj", oznaczajacego zaprzeczenie. W Biblii pojawia się jako bezosobowe określenie przeciwieństwa ładu moralnego i religii, jako zaprzeczenie pobożności. W międzytestamentalnej literaturze apokaliptycznej występuje imię własne Belial, oznaczajace anioła ciemności, szatana, ducha przewrotności i sprawcy grzechu. Pod imieniem Bilet pojawia sie w niemieckiej literaturze demonologicznej, związanej z kręgiem legendy o doktorze Fauście. Ukazuje się na białym koniu, w orszaku grających na trąbach kotów. W świecie łacińskim znany też pod imieniem nihil.
BERACHA (hebr. „błogosławieństwo”) — błogosławieństwo odmawiane zarówno w liturgii publicznej, jak i prywatnie.
BET DIN (hebr. „dom sądu”) — religijny trybunał składający się zwykle z trzech sędziów, których jurysdykcji podlegał nadzór koszerności, rozwody, spory cywilne i prozelici. W starożytności w sprawach zagrożonych karą śmierci orzekały większe, 23- lub 71-osobowe sądy, zwane sanchedrynami.
BIMA - miejsce podwyższone, takie podium, mównica, w synagodze którego odczytuje się TORĘ i prowadzi modły. Bima posiada zazwyczaj piękna ozdobną obudowę, czasem kratę, wygląda prawie jak altanka tyle ze z baldachimem. Jest zdobiona malowidłami, stiukami.
BINA (hebr. inteligencja) - trzecia sefira; ma naturę żeńską; patronuje lewej, żeńskiej kolumnie sefirotycznego Drzewa Życia. Ostatnia z trzech sefir ukrytych, stanowiących domenę absolutnej boskości, poniżej niej rozpoczyna się siedem sefir budowy. Bina stanowi archetyp wielości; łono świata stworzonego. Jej liczbą jest 50 - numeryczna wartość słowa kol - wszystko, całość, świat. Jej litera zashe. W procesie kreacji, poprzez ruch w trzech kierunkach, zalążkowy punkt staje się w niej palacem, konstytuując trójwymiarową przestrzeń. Zasiane ziarno staje sie kiełkiem. Tajemne pokrewieństwo wiąże ją z najniższą sefirą malchut. Związki tych dwu sefir ujawniają w strukturze świata rolę pierwiastka żeńskiego. Bina nazywa się ogniem zstępujacym, gdy malchut - ogniem wstępującym. W świętym tetragramatonie JHWH (jod, he, waw, he) jest tożsama z pierwszym he, podczas gdy he drugie, oznacza sefirę malchut. Reprezentuje najwyższy punkt struktury sefirotycznej, do którego drogą modlitw i kontemplacji, za pomocą swej najwyzszej duszy neszema,człowiek może dotrzeć. Bina jako ogień zstępujący przypomona koncepcję Śakti w kulturze hinduistycznej.
C
CADYK (hebr. cadik, „człowiek sprawiedliwy”) — w chasydyzmie cadykiem nazywano mistrza, rebego, którego uważano za nosiciela cząstki duszy Mojżesza. Był duchowym przywódcą społeczności, współwyznawcy wierzyli w jego nadprzyrodzoną moc czynienia cudów. Uważano, że cadyk, dzięki swej mistycznej jedności z Bogiem, może pośredniczyć we wszystkich sprawach ludzkich. Z czasem rozwinął się szczególny kult cadyków, a ich funkcje dziedziczyli potomkowie.
CEDAKA (hebr. „sprawiedliwość”) — dobroczynność, jeden z ważniejszych nakazów religii żydowskiej.
CHANUKA - menorat chanuka, chanukija, (poświecenie) święto obchodzone przez 8 dni od 25 dnia miesiąca kislew na pamiątkę zwycięstwa Machabeuszy nad wojskami Antiocha IV Epifanesa w 164 r.p.n.e i rekonsekracji zbeszczeszczonej Świątyni. Ze świętem wiąże się zwyczaj zapalania przez 8 kolejnych dni światełek w ośmiopalnikowej lampce chanukowej.
CHAZAN - urzędnik pełniący różne funkcje w synagodze, przewodniczy modłom. W języku polskim to Kantor.
Chesed (hebr. miłość) - czwarta sefira. Druga w prawej, męskiej kolumnie sefirotycznego Drzewa Życia. Zasada partycypacji bytów w jedności; siła przyciągająca; eros kosmiczny. Jest wyrazem boskiej miłości i łaski, Agape. Imie Boga z nią związane to El. Wraz z biegunową względem niej sefira din, współtworzy pole napięcia między wielością, a jednością wyznaczając przestrzeń dla wszystkiego, co może zaistnieć. Być, znaczy bowiem: odnależć równowagę w polu tych kosmicznych biegunów. Ta potężna siła przyciągania i ujednolicania, bez równowazącej jej zasady din, spowodowałaby powrót świata do jedności, która dla nas, widzących wszystko z perspektywy stworzenia, byłoby absolutnym milczeniem i nicościa. Tu, w świecie stworzonym, jedność musi bowiem pozostać tęsknotą, pamięcia o tym, co było na początku i - co być moze w pełniejszej formie - ziści się na końcu. Mimo, iż istnienie tak silnie związane jest z równowagą porządków dini <–> chesed, wielu kabalistów podkreśla wyższość i elementarność zasady chesed. Józef Gikatilla widzi jej początek już w keter, a istotny przejaw także w jesod. Należy pamiętać jednak, że dążenie do samej tylko boskiej miłości, agape jest dążeniem do stacji z której daleko jeszcze do Boga w Keter.
CHEREM (hebr. „klątwa”, "biada") — ekskomunika rzucana przez rabinów w celu utrzymania religijnej i społecznej dyscypliny.
Chochma (hebr. mądrość) - druga sefira. Zawiera w sobie zasadę istnienia; patronuje jedności świata. Jej litera jest jod, najmniejsza litera alfabetu, uosabiająca geometryczny punkt. Jej liczbą 10 - liczba odpowiadająca tej literze - synonim całości. Wraz z bina, tworzy podstawowy układ biegunów: męskie - żeńskie. Chochma - mądrość - synonim męskiego pierwiastka kosmicznego, pozostaje zawsze zlączona z bina - inteligencją - istotą żeńskości. Związane z nią imię Boga Jah JH - pierwsza dwuliterowa część tetragrammatonu JHWH, wskazuje na nierozłączność tego związku (H - jest litera sefiry bina). Gdziekolwiek pojawi sie dwójnia, pierwszy krok od jedności ku wielości, zawsze obciążony cieniem groźby dualizmu dobra i zła, łagodzona będzie ogromnym, sakralnym autorytetem tej biegunowej pary.
E
EREW (hebr. „wieczór”) — termin używany w odniesieniu do początku świąt, które zaczynają się od zachodu słońca i trwają do zachodu słońca dnia następnego. Tak więc wyrażenie erew szabat oznacza wieczór piątkowy, początek Szabatu.
ETROG- owoc cytrusowy zaliczany do 4 rodzajów roślin z których składa się wiązanka obrzędowa na Święto Sukkot.
HALACHA- ogół zasad praktycznego postępowania /kodeks/ przepisów prawnych i religijnych ustanowionych na zasadzie rozstrzygnięć rabinicznych będących wykładnią prawa ustnego.
JOM KIPPUR (dzień pojednania) - w Polsce znany też jako Sądny Dzień, dzień pokuty obchodzony 10 dnia miesiąca tiszri. Obowiązuje całkowity zakaz pracy – jak w szabat i post. Dzień spędzany jest na modlitwach w synagodze - modlitwy za zmarłych, wyznanie grzechów, błagania o przebaczenie...
KABALAT Szabat (hebr. „przyjęcie szabatu”) — liturgiczna inauguracja Szabatu, odprawiana w piątek przed zachodem słońca.
KOHEN (hebr. Kapłan)- męski potomek wywodzący się z rodu Arcykapłana Aarona. W okresie scentralizowanego kultu kapłani przeznaczeni byli do służby ofiarniczej. W diasporze śladem dawnego statusu kapłanów są szczególne wymogi co do czystości rytualnej i etyki oraz przywilej wygłaszania wobec zgromadzonych w synagodze błogosławieństwa kapłańskiego.
LEWICI - członkowie, potomkowie plemienia Lewiego przeznaczeni do różnego rodzaju służb świątynnych. Powołuje się ich do odczytywania Tory zaraz po Kapłanach. Obmywają kapłanom ręce przed błogosławieństwem kapłańskim.
LULAW (hebr. Gałązka palmowa) - zaliczana do 4 rodzajów roślin z których składa się wiązanka obrzędowa składana na Święto Sukkot. Z czasem lulałem nazywano całą wiązankę składającą się ponadto z trzech gałązek mirtu dwu gałązek wierzby i etrogu.
MAARIW (hebr. „sprowadzanie wieczoru”) — modły wieczorne znane też pod nazwą arawit, jedne z trzech obowiązujących w codziennej liturgii. Składają się na nie: Szma, błogosławieństwa, Amida i Kadisz. Odmawiane są między zmrokiem a północą.
MEIL- (płaszcz, suknia) część ubioru zwojów Tory, ozdobny pokrowiec mający funkcję ochronną a zarazem podkreślający godność TORY jako oblubienicy Ludu Izraela. Zwyczaj zawijania księgi przejęli muzułmanie, którzy zawijają Koran w zieloną chustę, często jedwab.
MERKAWA (hebrajki: rydwan) - boski pojazd tronowy opisany w I rozdziale Księgi Ezechiela. Termin ten był stosowany do określania całokształtu spekulacji i ćwiczeń mistycznych których przedmiotem był Tron Chwały Bożej i niosący go Rydwan.
MESJASZ (hebr. masziach, „pomazaniec”) - ten, który zostanie zesłany przez Elohim Boga na ziemię i który unicestwi wszelkie zło. Gdy przyjdzie, umarli zmartwychwstaną, Świątynia Jerozolimska zostanie odbudowana i nastąpią czasy mesjańskie: olam ha-ba (przyszły świat).
MICWA (hebr. „przykazanie”) - pierwotnie określano tak Boskie nakazy z Biblii. W Torze zawartych jest 613 przykazań, 248 nakazów i 365 zakazów. Chłopiec zostaje zobowiązany do ich przestrzegania po ukończeniu 13 lat (bar micwa), a dziewczynka 12 lat (bat micwa). W szerszym sensie micwa oznacza każdy dobry uczynek. Od przyjęcia Micwy podlega się też odpowiedzialności karnej za przestępstwa.
MINCHA (hebr. „ofiara”) - modły odmawiane po południu przed zachodem słońca. Składają się z Amidy, psalmów, krótkich modlitw i Kadiszu.
MIZRACH (hebr. Wschód) - podczas modlitwy Żyd powinien skierować się w stronę Jerozolimy. W Krajach Zachodniej Europy tym kierunkiem jest właśnie wschód. W domach, w synagogach na wschodniej ścianie umieszczane są tablice, często bogato zdobione wskazujące kierunek wschodni.
MOHEL - mężczyzna dokonujący rytualnego obrzezania napletka.
MYKWA (hebr. „zbiornik wody”) - basen z wodą bieżącą, służący do rytualnych oczyszczeń ludzi i sprzętów. Mykwa tradycyjnie powinna umożliwiać całkowite zanurzenie ciała.
NER TAMID - (wieczne światło) wiecznie paląca się lampka umieszczana w synagodze zazwyczaj przy aron ha kodesz.
OMER (hebr. Snop) - w drugi dzień Święta Pesach składano w Świątyni jako ofiarę snop z nowego zbioru jęczmienia. Od tego dnia liczy się 49 dni do Święta Szawuot. Ten okres nazywany jest liczeniem Omeru.
PESACH (ominąć) - jedno z trzech świąt pielgrzymich i świąt plonów obchodzone 15 dnia miesiąca Nisan przez siedem dni a w diasporze osiem, upamiętniające wyjście izraelitów z Egiptu, łączy w sobie pradawne ryty pasterskie i rolnicze. Cechą charakterystyczną Święta jest uroczysty posiłek – seder.
PURIM - (losy) święto obchodzone 14 dnia miesiąca adar upamiętniające wydarzenia opisane Księdze Estery której odczytywanie ręcznie przepisanego zwoju jest głównym elementem jego obchodów. Święto jest radosne HALACH charakterze karnawałowym.
RIMMON - (owoc granatu) nazwa nasadek nakładanych na szczyty drążków na które nawinięty jest zwój – Rodał - TORY. Nasadki wykonywane SA z metalu, posiadają różne kształty, są bogato zdobione.
ROSZ HA-SZANA (hebr. początek roku) - Święto Nowego Roku obchodzone 1 i 2 dnia miesiąca tiszri. Według tradycji święto to przypomina o stworzeniu świata a także o Dniu Sądu Bożego. Rosz Ha-Szana rozpoczyna okres 10 dni pokuty az do Jom Kippur. Charakterystyczną cecha święta jest trąbienie na rogu, szofar.
SEFARDYJCZYCZY - tym terminem określano Żydów zamieszkujących niegdyś Hiszpanię i Portugalię. Po wypędzeniu ich z tych krajów osiedlili się głównie w Europie Południowej, na Bliskim Wschodzie, w Holandii, wszędzie tam gdzie mogli z Półwyspu Iberyjskiego dotrzeć droga morska i tam gdzie pozwolono im się osiedlić. Posługiwali się językiem Ladino, opartym na dialekcie kastylijskim. Od Aszkenazyjczyków różnią się nie tylko językiem ale rytuałem religijnym i obyczajowością.
SIDUR - modlitewnik zawierający uporządkowany zbiór modlitw na dni powszednie i świąteczne.
SIMCHAT TORA (radość Tory)- ostatni dzień Święta Sukkot podczas którego kończy się roczny cykl czytania Tory. Uroczystym obrzędem jest siedmiokrotne obnoszenie Tory wokół synagogi.
SUKKOT (heb. Szałas)- jedno z trzech świąt pielgrzymich świąt plonów. Obchodzone jest 15 dnia miesiąca tiszri (w diasporze dziewięć). Jest radosnym świętem związanym z jesiennym zbiorem plonów. Podczas Sukkot Żydzi przebywają w wybudowanych w tym celu szałasach co upamiętnia okres koczowniczy z czasów wędrówki przez pustynię. Charakterystycznym elementem tego święta jest również obrzędowa wiązanka z czterech roślin Lulaw.
SZACHARIT (hebr. „świt”) — codzienne modły poranne, odmawiane po nastaniu świtu, odpowiednik ofiary porannej (tamie składanej niegdyś w Świątyni Jerozolimskiej; odmawiając szacharit w dni powszednie zakłada się takt i tefilin. Szacharit to najdłuższe z modłów dziennych, składa się z: błogosławieństw, psalmów, Szura, hymnów z Amidą i Kadiszu. W poniedziałki i czwartki w trakcie nabożeństwa czyta się także fragmenty Tory; przed szacharit nie wolno nic jeść.
SZALOM alejchem (hebr. „pokój wam”) — tradycyjne pozdrowienie, zazwyczaj skracane do słowa „szalom”. Także początkowe słowa hymnu odmawianego po powrocie z synagogi w piątek wieczorem.
SZECHINA (zamieszkiwanie) - Boża obecność, także w znaczeniu jako Duch Święty.
SZAWOUT (hebr. Tygodnie ) - jedno z trzech świat pielgrzymich i świąt plonów obchodzone w pięćdziesiątym dniu po Pesach – 6 dnia miesiąca siwan w diasporze także i siódmego dnia. Wiąże się porą wiosennych żniw zbóż i pierwszych owoców – czego składa się ofiary w Świątyni. Później święto to zostało powiązane z nadaniem Tory na Synaju.
TAS - pierwotnie mała metalowa tabliczka zawieszana na zwoju TORY oznaczająca z oznaczeniem w którym miejscu tekstu dany zwój jest rozwinięty, co ułatwiało czytanie. Z czasem przekształciła się w większą metalową ozdobną tarczę w której znajdowało się miejsce na wsuniecie tabliczki z oznaczeniem np. nazwy świeta w którym przypada czytanie danego fragmentu. Istnieje również interpretacja kojarząca TAS z napierśnikiem Arcykapłana (Księga Wyjścia Rozdz 28 w 15-30). Żydzi Sefardyjscy nie stosują Tasu.
TORA - hebr. Nauka. w znaczeniu węższym także odnosi się do Pięcioksięgu, również w sensie Prawo, w szerszym znaczeniu odnosi się do całej Biblii Hebrajskiej, a w szerszym rozumieniu do całości objawienia wraz z ustna tradycją częściowo spisana w Talmudzie. Zwoje tory nazywane są RODAŁAMI.
______________________________________________
Rok 5768 – 2007/2008 od stworzenia Adama i Ewy trwa od 13-14 IX czyli 1- 2 Tiszri, która to data oznacza Rosz HaSzana – żydowski Nowy Rok
Rok 5769 zacznie się dnia 30 IX 2008 = 1 Tiszri - Rosz Haszana – Nowy Rok 5769
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra