Papiasz
Papiasz (ur. ok. 80 - zm. ok. 135) jest jednym z najstarszych chrześcijańskich pisarzy znanych nam z imienia. O jego życiu mamy bardzo skąpe informacje. Nie wiemy ani gdzie się urodził ani kiedy. Pochodził prawdopodobnie z Azji Mniejszej, czyli z terenów dzisiejszej Turcji. Jak dla większości jej ówczesnych mieszkańców tak i dla niego ojczystym językiem była greka. Prawdopodobnie znał Polikarpa, biskupa Smyrny, portowego miasta położonego na wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego. Tak przynajmniej twierdził
Ireneusz z Lyonu (autora
Adversus haereses). W Smyrnie istniała chrześcijańska wspólnota założona jeszcze przez Pawła z Tarsu. Polikarp urząd biskupa sprawował tam aż do śmierci w roku 156. Ireneusz z Lyonu wychował się właśnie w tym mieście, spotkał biskupa jako młody chłopaki i został jego uczniem. Mógł wtedy zapoznać się z pismami Papiasza. Wiele lat później, kiedy około roku 180 pisał
Adversus haereses, wspomniał o swojej młodości.
Głównym jednak źródłem wiedzy o działalności, poglądach i metodzie pracy Papiasza jest
Historia kościelna, spisana w pierwszej połowie IV wieku przez Euzebiusza z Cezarei. Potwierdza to co mówi Ireneusz i dodaje, że piastował stanowisko biskupa Hierapolis w tym samym czasie kiedy Justus był biskupem Jerozolimy, Polikarp Smyrny, a Ignacy Antiochii. Według tradycji kościelnej Justus przewodził wspólnocie jerozolimskiej w latach 99-111. Ignacy natomiast zmarł około roku 110. Na podstawie tych i innych danych sytuuje się najczęściej datę urodzin Papiasza po roku 70. Oto co pisze Euzebiusz:
Gdy i Symeon zginął co dopiero opisanym rodzajem śmierci, wstąpił po nim na stolicę biskupią w Jerozolimie Żyd, imieniem Justus, jeden z pośród wielkiej liczby tych co z żydostwa uwierzyli w Chrystusa.
Słynął za owych czasów w Azji uczeń apostolski, Polikarp, ustanowiony jako biskup smyrneński przez tych którzy Pana widzieli i Mu służyli. Znany był wówczas także Papjasz, biskup kościoła hierapolitańskiego, tudzież Ignacy, sławny dziś jeszcze, który jako drugi następca Piotra zasiadł na biskupstwie antiocheńskiem.
(Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna III 35-36, 1-2)
Papiasz przeszedł do historii jako autor dzieła zatytułowanego
Logion Kyriakon eksegesis (Wyjaśnienie mów Pańskich). Z pewnością był osobą wykształconą i obdarzoną wrodzoną ciekawością badacza. Chęć poznania w najdrobniejszych szczegółach, wszystkiego co dotyczyło osoby Jezusa, popchnęła go do skrzętnego notowania zasłyszanych opowieści. W tytule swojego dzieła użył terminu logion (l.poj. gr. logia), który w Grecji antycznej oznaczał zbiór sentencji i proroctw wypowiadanych przez bóstwa ustami wyroczni. W Septuagincie tym samym terminem określano słowa skierowane przez Boga do proroków, a za ich pośrednictwem do ludu. W chrześcijaństwie przyjęto nim nazywać wypowiedzi Jezusa (słowa Pana). A więc Wyjaśnienie mów Pańskich w swej głównej części składało się, jak deklaruje autor, z wypowiedzi Jezusa, zapamiętanych przez prezbiterów kontynuujących ustny przekaz ewangelii, w duchu najstarszej tradycji apostolskiej. Czerpał najchętniej z wiedzy Jana prezbitera i Arystiona, których zapewne uznawał za największe autorytety w tej materii. Dziwne, że nie powołuje się ani razu na Polikarpa. Przynajmniej Euzebiusz nic o tym nie wspomina.
O Arystionie nie potrafimy nic powiedzieć. Poza Papiaszem nikt inny nie przekazał o nim informacji. Euzebiusz, który znał jego nauki z pism Papiasza, niestety nie cytuje ich nigdy. Natomiast na temat Jana Prezbitera, identyfikowanego czasami z Janem Starszym, istnieje obszerna literatura. W roku 2000 wyszła książka Antoniego Paciorka
Ewangelia umiłowanego ucznia (KUL), omawiająca Ewangelię św. Jana. Część poświęcona analizie autorstwa i procesowi powstania Ewangelii skupia się właśnie na środowisku Jana Prezbitera.
Ireneusz z Lyonu we wspomnianym wyżej świadectwie, mówi także, że Papiasz był uczniem Jana, lecz bez wyszczególnienia o jakiego Jana chodzi. Dało to podstawę, wielu późniejszym pisarzom chrześcijańskim, do przypisywania mu osobistej znajomości z Janem Apostołem. Euzebiusz kategorycznie temu zaprzecza, przytaczając własne słowa Papiasza, z których wyraźnie wynika, że chodzi o całkiem inną osobę, o Jana prezbiter. Stąd bierze początek tradycja dwóch Janów:
Papjaszowi przypisuje się pięć ksiąg p.t. Słów Pańskich objaśnienia. Wspomina o nich Ireneusz jako o jedynych pismach Papjasza w słowach następiujących: "Papjasz, uczeń Jana a towarzysz Polikarpa, mąż dawnych czasów, świadczy o tem na piśmie w IV księdze swojej. Istnieje bowiem pięć ksiąg przez niego napisanych". Tyle Ireneusza.
Sam Papjasz w przedmowie do swego dzieła nigdzie nie mówi, że świętych apostołów widział i słyszał, twierdzi natomiast, że naukę wiary otrzymał od tych, którzy apostołów znali, i tak się wyraża dosłownie: "Wszystko, czego się tak dokładnie dowiedziałem od prezbiterów, i co mi doskonale utkwiło w pamięci, jak najchętniej zestawię dla Ciebie razem z objaśnieniami, by stwierdzić ich wiarygodność. Nie lgnąłem bowiem do ludzi wielomównych, ale do tych, co uczą prawdy. Nie słuchałem takich, którzy przytaczali obce jakieś przykazania, ale takich, którzy podawali przykazania, dane wierze naszej przez Pana i z samej wywodzące się z prawdy. Skoro gdziekolwiek spotkałem którego z tych, co przestawali z prezbiterami, wypytywałem go o ich zdanie co mówił Andrzej, co Piotr, albo Filip, albo Tomasz, albo Jakub, co Jan, albo Mateusz, albo inny z uczniów Pańskich, ponadto co powiadają Arystjon i Jan prezbiter, uczniowie Pańscy. Zdawało mnie się bowiem, że z ksiąg nie odniosę tyle korzyści, ile ze słów drgających życiem".
Przy tej sposobności warto podkreślić, że Papjasz dwukrotnie wymienia imię Jana. Po raz pierwszy razem z Piotrem, Jakubem, Mateuszem i wszystkimi innymi apostołami; tem samem wyraźnie oznacza ewangelistę. Drugiego natomiast Jana wymienia zupełnie inaczej, wśród innych mężów, poza liczbą apostołów, stawia go po Arystjonie i jak najwyraźniej zowie go prezbiterem. Tem samem byłoby zgodne z prawdą i przypuszczeniem, że w Azji istniało dwóch mężów tego samego imienia, i że się w Efezie znajdują dwa grobowce a jeden i drugi jeszcze teraz nazywa się grobem Janowym. Koniecznie należy o tem pamiętać, jest bowiem rzeczą prawdopodobną, że to właśnie ten drugi Jan, jeśli już kto odrzuca pierwszego, widział owo objawienie, znane pod Jana imieniem.
Papjasz tedy, o którym obecnie mówimy, przyznaje, że naukę apostołów przyjął od tych, którzy z nimi przystawali, i powiada, że na własne uszy słyszał Arystjona i Jana prezbitera. I rzeczywiście, w swych pismach często wymienia ich po imieniu i przytacza ich tradycję.
(Euzebiusz z Cezarei Historia kościelna, III,39, 1-7.)
Zapewne Papiasz kompletował swój zbiór logiów przez wiele lat. Za kryterium prawdziwości arbitralnie przyjmował zgodność zasłyszanego przekazu z ortodoksyjnością wyznawanej przez siebie doktryny. Inne odrzucał jako nieprawdziwe. Gdzie spotkał ludzi, przystających z prezbiterami znającymi osobiście apostołów, trudno sprecyzować. Po wojnie żydowskiej (66-70 r.) i zburzeniu świątyni rozpierzchli się po całym imperium. Część z nich trafiła do Azji Mniejszej. Tradycję dwóch Janów Euzebiusz identyfikuje z Efezem. Ireneusz zaś łączy Papiasza ze środowiskiem w Smyrnie. Możliwe, że przebywał w obu tych miastach nim osiadł w Hierapolis, gdzie prawdopodobnie ukończył Wyjaśnienie mów Pańskich około roku 130 lub 135. Jak wynika z tytułu, dodał do każdej mowy egzegezę, czyli objaśnienie znaczenia i teologicznego sensu danej wypowiedzi. Z tego powodu uznaje się go za pierwszego egzegetę w historii Kościoła.
Dzieło Papiasza nie przetrwało do naszych czasów. Dzięki Euzebiuszowi, który z pewnością przeczytał je w całości, zachowało się 13 fragmentów. Pośród nich nie ma jednak ani jednego z logiów. Może w oczach Euzebiusza nie były na tyle ortodoksyjne aby uznał je za godne cytowania. W jego opinii, pozbawiony sensu krytycznego kolekcjoner, obok wiarygodnych informacji zbierał także przekazy legendarne i zmyślone. Kilka z nich przytacza dla przykładu.
Dziś najczęściej cytuje się fragmenty
Wyjaśnienia mów Pańskich ze względu na zawartą w nich najstarszą informację o powstaniu Ewangelii Marka i Mateusza. Przypomnijmy, że zapisał ją w 100 lat po śmierci Jezusa, biskup przewodzący jednemu z najstarszych kościołów Azji Mniejszej. Jak się okazuje pieczołowity zbieracz wszelkich informacji o Jezusie, egzegeta jego mów, hołdujący tradycji ustnej, miał o tekstach spisywanych, bądź dyktowanych przez apostołów mgliste pojęcie. Wiedział od prezbiterów, że istnieją dwa, ale nigdy ich nie tylko że nie widział i nie czytał, to nawet, jak wynika z jego deklaracji przytaczanej wcześniej, nie czuł potrzeby ich przeczytania. Nie stosuje do nich terminu Ewangelie, lecz 'słowa Pańskie' czyli logion. Ewangelią było dla niego wyłącznie żywe słowo głoszone przez prezbiterów. Z tekstu wynika, że nie przypisuje ani Markowi ani Mateuszowi pracy pod natchnieniem Ducha Świętego. Nie słyszał o tym od nikogo:
[...] Uważam za koniecznie potrzebne dorzucić do tego, co się już przytoczyło z pism jego, jeszcze tradycję, jaką nam podaje o Marku ewangeliście w słowach następujących:
"To zaś powiedział prezbiter: "Marek, który był tłumaczem Piotra, spisał dokładnie wszystko, co przechował w pamięci, ale nie w tym porządku, w jakim następowały po sobie słowa i czyny Pańskie. Ani bowiem Pana nie słyszał, ani nie należał do Jego orszaku, i tylko później, jak się rzekło, był towarzyszem Piotra. Otóż Piotr stosował nauki do potrzeb słuchaczy, a nie dbał o związek słów Pańskich. Nie popełnił więc Marek żadnego błędu, jeśli w szczegółach tak pisał, jak to się w jego przechowało pamięci. O jedno się tylko bowiem starał, o to, by nic nie opuścić z tego, co słyszał, oraz by nie napisać jakiej nieprawdy. Oto co mówi o Marku.
O Mateuszu zaś mówi tak: "Mateusz spisał słowa Pańskie w języku hebrajskim, a każdy tłumaczył je sobie, jak umiał".
(Euzebiusz z Cezarei Historia kościelna, III,39, 15-16.)
O istnieniu Ewangelii Łukasza i Jana Papiasz nic nie wie. Gdyby wiedział, Euzebiusz nie omieszkałby przytoczyć i te świadectwa. Papiasz nie wspomina też nic o Pawle z Tarsu, założycielu kościoła, którego był przecież nie tylko biskupem ale i ideowym kontynuatorem. Paweł odwiedził Hierapolis w czasie swojej trzeciej podróży misyjnej około roku 53, przy tej okazji wspomina tylko jeden raz to miasto i działającego tam Epafrasa. Wtedy właśnie powstała w mieście pierwsza, niewielka wspólnota wyznawców Jezusa, a w regionie kilka innych. Jedna w Laodycei, druga w Filadelfii i trzecia w Kolossach.
Hierapolis leży nieopodal Laodycei, na zboczu góry Cökelez, powyżej wapiennych tarasów Pamukkale. W 17 roku p.n.e. zniszczyło je silne trzęsienie ziemi, po którym miasto odbudowano całkowicie w rzymskim stylu. W I i II wieku naszej ery, kiedy działał tam najpierw Paweł a później Papiasz było typowym helleńsko-rzymskim miastem imperium. Tu urodził się rzymski filozof Epiktet (ok. 55-135). Gorące źródła przyciągały rzesze chorych, których leczyli kapłani ze świątyni Apollina. Mieszkała też od dawna spora grupa Żydów. Zapewne spośród nich wywodzili się pierwsi chrześcijanie.
Nie mamy żadnych źródeł odnośnie okresu pomiędzy założeniem pierwszej wspólnoty a pobytem w niej Papiasza. Nie znamy jego poprzedników. Do jego następców należał Apolinary z Hierapolis, autor
Apologii napisanej około 176 roku. Przechowała się także lokalna tradycja związana z apostołem Filipem, który miał mieszkać w Hierapolis ze swoimi czterema córkami i umrzeć śmiercią męczeńską w roku 80. Kiedy tu dotarł Papiasz, skrzętnie zebrał wszystkie informacje krążące po okolicy, nawet te najmniej prawdopodobne i zabarwione ludowym folklorem:
Przecie do ustępów już wypisanych z Papjasza warto dorzucić jeszcze inne, w których opowiada jakieś dziwy i rozmaite szczegóły na podstawie przyjętej przez siebie tradycji. Że Filip apostoł mieszkał, w Hierapolis razem ze swoimi córkami, rzekło się już wyżej; należy jeszcze tylko zaznaczyć, że Papjasz, który żył za owych czasów, przytacza zasłyszane o nich przedziwne wieści. Otóż powiada, że podówczas zmartwychwstał nieboszczyk, a następnie mówi o innym jeszcze cudzie, dotyczącym Justyna z przydomkiem Barsaba, który wypił truciznę śmiercionośną i za łaską Pańską nic mu się nie stało złego. Był to ten Justus, którego apostołowie po wniebowstąpieniu Zbawiciela przedstawili Panu razem z Maciejem i modlili się, by los padł na tego, który w miejsce Judasza miał uzupełnić ich liczbę.
(Euzebiusz z Cezarei Historia kościelna, III 39, 8-10)
Martyrium Filipa, Hierapolis
Już po śmierci Papiasza Hierapolis przeżyło okres swojego największego rozkwitu, za panowania Septymiusza Sewera i Karakalli. Za Konstantyna Wielkiego było stolicą Frygii i ważnym ośrodkiem chrześcijaństwa z siedzibą biskupów. Do naszych czasów dochowały się zabytki pochodzące z okresu rzymskiego i wczesnego chrześcijaństwa.
Najstarszą budowlą chrześcijańską jest Martyrium Filipa wybudowane na przełomie IV i V wieku na cześć apostoła.
Znajduje się tuż za murami miasta, według tradycji dokładnie w miejscu jego śmierci.
Większość ścian zachowała się w dobrym stanie, przetrwały łuki obejścia z wyrytymi krzyżami i mury kaplic. Nie mają jednak wiele wspólnego z okresem w którym żył Papiasz. Do tej pory nie znaleziono ani grobu apostoła, ani śladów jego kultu sprzed IV wieku.
Euzebiusz żył mniej więcej 200 lat po Papiaszu. W tym czasie pojęcie tego co było ortodoksyjne a co nie, uległo ewolucji. Historyk Kościoła tak samo arbitralnie jak i Papiasz, decyduje na bazie własnych przekonań o tym co jest zgodne z tradycją przekazaną przez Apostołów i która interpretacja ich nauk jest prawidłowa. Lekceważąco odnosi się do egzegezy słów Pańskich w duchu wyznawanego przez Papiasza chiliazmu (millenaryzmu). U jego źródeł jednak stała najstarsza chrześcijańska tradycja oparta na przekonaniu o nadchodzącym "królestwie Bożym", głoszonym najpierw przez Jana Chrzciciela a później przez Jezusa i na mesjanistycznej koncepcji powrotu Jezusa w chwale, podczas którego miał nastąpić nowy, Boży "wiek". W kanonicznych ewangeliach "królestwo Boże" wspomniane jest około 100 razy, nic więc dziwnego, że chiliazm wśród pierwszych chrześcijan był szeroko rozpowszechniony. Główne oparcie znajdował w Objawieniu Jana mówiącym o przyszłym okresie szczęśliwości, mającym trwać 1000 lat. Papiasz podzielał te poglądy i był w dobrym towarzystwie. Tak samo myślał Polikarp, Justyn Męczennik, Ireneusz z Lyonu, Meliton z Sardes, Teofil z Antiochii, Hipolit i nieznany z imienia autor Listu Barnaby. Nawet później, w III i IV w. Tertulian, Laktancjusz, Kommodian, Wiktoryn z Pettau czy Ambrozjaster z Rzymu nadal wyrażali identyczne przekonania. Euzebiusz będąc odmiennego zdania, uważał że oni wszyscy musieli się mylić. Rozbieżności w poglądach upatrywał w słabości intelektualnej Papiasza, a jego samego postrzegał jako twórcę chiliazmu:
Ponadto ten sam Papjasz przytacza inne jeszcze szczegóły, które go dojść miały drogą ustnego podania, a mianowicie jakieś nieznane podobieństwa Zbawiciela i nauki Jego oraz jeszcze inne, zgoła legendarne opowiadania. Tak n. p. mówi, że po zmartwychwstaniu nastąpi okres tysiącletni i że tutaj na ziemi nastanie widzialne królestwo Chrystusowe. Sądzę, że źle zrozumiał opowiadania, zasłyszane od apostołów i nie dostrzegł tego, co mu jako obrazy w symbolicznych podawano słowach. Zdaje się, że to nie tęga była głowa, jak się o tem można przekonać z pism jego. A jednak sprawił, że po nim bardzo wielu pisarzy kościelnych podobne żywiło mniemanie, bo się opierali na starodawnej tego męża powadze. Należeli do nich n. p. Ireneusz i jeszcze inni, którzy dali wyraz podobnemu zapatrywaniu. W dziele owem podaje Papjasz ponadto inne jeszcze opowiadania wyżej wspomnianego Arystjona o słowach Pańskich oraz tradyje Jana prezbitera".
(Euzebiusz z Cezarei Historia kościelna, III 39, 11-14)
Na sam koniec Euzebiusz dodaje ogólnikowe stwierdzenie odnośnie podobieństw zachodzących pomiędzy niektórymi fragmentami Papiasza a pierwszym listem Jana i pierwszym listem Piotra i tym razem nie popiera go cytatami. Trudno domyśleć się czy chodzi o bliskość paruzji jak sugeruje List Piotra (4,7-11), czy raczej o wystrzeganie się fałszywych nauczycieli, przed czym przestrzega List Jana (2,21-24), czy jeszcze o całkiem inną tematykę:
Papjasz opiera się na świadectwach, wyjętych z Pierwszego Listu Jana i Pierwszego Listu Piotra. Prócz tego przytacza jeszcze opowieść o jakiejś niewieście, którą oskarżono przed Panem o wiele grzechów. To samo opowiadanie znajduje się również w Ewangelii według Hebrajczyków, [...].
(Euzebiusz z Cezarei Historia kościelna, III 39, 17)
To wszystko, co przekazał nam Euzebiusz o Papiaszu. Nie wiemy kiedy umarł i gdzie. Późniejsze legendy związane z jego męczeńską śmiercią nie zasługują na uwagę. Autor anonimowego prologu antymarcjonistycznego przedstawia go jako osobistego sekretarza Jana Apostoła. Ten błąd, jak już mówiliśmy, powtarza się u wielu pisarzy, aż do XVI w. Dopiero Cesare Baronio koryguje go w
Martirologio Romano poprawnie klasyfikując Papiasza jako ucznia Jana Prezbitera.
W swych pismach wspominają Papiasza między innymi: Hieronim ze Strydonu w
De Viris illustribus, Apolinary z Laodycei, Andrzej z Cezarei, Anastazy Synajczyk, Maksym Spowiednik, Stefan Gobaro, Filip z Syde, Jerzy Hamartolos i Vardaro Vardapeto. Jest też wspomniany we fragmencie nr 14 Kodeksu Watykańskiego zwanego Aleksandryjskim, w łacińskim wstępie do Ewangelii w Kodeksie Toletańskim i w Kodeksie Watykańskim zwanym
Codex Reginae Suciae. Jak można wnioskować z materiałów, które dotarły do naszych czasów Papiasz był pierwszym źródłem pisemnym nie tylko niektórych logiów Jezusa, ale i innych ciekawych informacji, z tego powodu był czytany i cytowany. Jego dzieło musiało być kopiowane wiele razy. Wzbudza zdziwienie fakt, że popadło w zapomnienie i zaginęło. Pomimo to, za jego zasługi i domniemaną śmierć męczeńską został uznany przez Kościół rzymskokatolicki za świętego. Zaliczono go także do grona Ojców Apostolskich.
Bibliografia:
# Euzebiusz z Cezarei Historia kościelna. O męczennikach palestyńskich, z greckiego tłum. oraz wstępem i objaśnieniami opatrzył A. Lisiecki, Poznań 1924. Wznowione przez WAM, Kraków 1993.
# Ulrich H. J. Kortner Papias von Hierapolis: Ein Beitrag zur Geschichte des fruhen Christentums, Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testaments 133. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1983
# The Didache: The Epistle of Barnabas, The Epistles and the Martyrdom of St. Polycarp, The Fragments of Papias, The Epistle to Diognetus, translated and annotated by James A. Kleist, in series Ancient Christian Writers, The Newman Press, New York, 1948 (reprinted).
# Ireneo di Lione Contro le eresie Jaka Book, Milano 1997
NadesłanePaulina_____
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra