Ciekawe lektury
Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej
Praca zbiorowa
opracowanie Avraham Negev
wstęp N.A. Silberman
przekład O. Zienkiewicz
Wydawnictwo: Da Capo 2002
Liczba stron:464
Niniejsza książka jest wygodnym i użytecznym kompendium wiedzy o fundamentalnych odkryciach archeologii biblijnej, z którego mogą korzystać zarówno czytelnicy zaznajomieni z tematem, jak i ci, którzy pragną się z nim zapoznać. Oprócz lapidarnych opisów wszystkich ważnych stanowisk archeologicznych zawiera ona omówienia zagadnień związanych z życiem codziennym, kulturą, geografią i osiągnięciami technicznymi starożytności oraz opisy głównych epok archeologicznych i najbardziej znaczących znalezisk z Egiptu, Fenicji, Cypru, Azji Mniejszej, Arabii i Iranu. Wszystko to pozwala odkryć bogactwo i złożoność kultur Bliskiego Wschodu.
Jest coś niezwykłego w tym małym skrawku ziemi wciśniętym między wielką Pustynię Syryjską a wschodni brzeg Morza Śródziemnego. To na tym skrawku -zaskakującym różnorodnością klimatów i krajobrazów, od poszarpanych, ośnieżonych szczytów gór Liban na północy po wypaloną słońcem pustynię Zin na południu, od żyznych równin Filistia i Saron na zachodzie po bezgłośne, słone Morze Martwe na wschodzie - przez tysiąclecia rozgrywały się dzieje cywilizacji, toczyły się zażarte wojny i walki polityczne, kwitła ludzka myśl i rozwijała się religia, na szczyty wznosiła się zarówno sztuka dostosowania, jak i tragiczne w skutkach nieprzejednanie. A w sercu fascynacji świata tą krainą było zawsze jego największe dzieło literackie - Biblia - ponadczasowa skarbnica mądrości, praw, kronik, proroctw i poezji kluczowych dla wiary żydowskiej i chrześcijańskiej oraz historycznych tradycji islamu.
Na przestrzeni wieków nadawano jej różne nazwy: Retenu, Kanaan, Syjon, Kraj Izraela, Palaestina, Filastin, Ziemia Święta, Kraj Biblii, Palestyna i Izrael. Egipcjanie, Filistyni, Izraelici, Asyryjczycy, Babilończycy, Grecy, Rzymianie, Arabowie, europejscy krzyżowcy, egipscy mamelucy, otomańscy Turcy, Brytyjczycy, Jordańczycy i Izraelczycy próbowali - z mniejszym lub większym powodzeniem, powołując się na swoje mniej lub bardziej uzasadnione prawa - zawładnąć tym krajem, jego mieszkańcami i jego historią. A historię tę odnajdujemy nie tylko w piśmie i tradycji, ale w rozlicznych pozostałościach starożytnych miast, twierdz, świątyń, grobów oraz wiejskich zagród rozsianych po całej tej ziemi. I już od dwóch stuleci europejscy naukowcy wspólnymi siłami starają się odzyskać, skatalogować, przebadać i poddać naukowej analizie to bogactwo materiału archeologicznego, by posłużyło naszemu pojmowaniu dziejów biblijnych.
Archeologia biblijna nie stawia sobie jednak za cel wyłącznie potwierdzenia biblijnej „prawdy". Rzetelne prace wykopaliskowe miejscowości i artefaktów związanych ze starożytną historią stały w dramatycznej sprzeczności z tradycyjnie nabożnym szacunkiem Zachodu dla Ziemi Świętej. Wprawdzie przez całe średniowiecze niezliczeni europejscy pielgrzymi i pokutnicy wyprawiali się w te strony w poszukiwaniu kości świętych i innych cudotwórczych relikwii, ale twórcy archeologii biblijnej - nieliczna grupka ciekawych świata i sceptycznych podróżników, którzy zaczęli wędrować po Ziemi Świętej pod koniec XVIII w. - nie zadowalali się przyjmowaniem na wiarę rodowodu wielu przeładowanych ikonami sanktuariów biblijnych. Owi prekursorzy domagali się - w duchu europejskiego oświecenia - weryfikacji pradawnych legend poprzez systematyczne badania historyczne. Twierdzili, że lokalizacja każdej starożytnej miejscowości wymaga dowodu w postaci autentycznych starożytnych znalezisk. I poczynając od pionierskich (1838 r.) badań upartego pastora kongregacjonalistów z Nowej Anglii Edwarda Robinsona, naukowa dociekliwość szła w parze z wiarą w Biblię. Z wyidealizowanego mglistego pejzażu wyłonił się z wolna Kraj Biblii, który można było starannie zbadać, precyzyjnie odtworzyć na mapach i opisać w kategoriach nowoczesnej archeologii.
Nowe, poprawione wydanie Encyklopedii archeologii Ziemi Świętej stanowi wygodne i użyteczne kompendium wiedzy o fundamentalnych odkryciach archeologii biblijnej, z którego może korzystać zarówno czytelnik obeznany z tą tematyką, jak i każdy, kogo zainteresuje ta tematyka. Na stronach tej książki zamieszczono lapidarne opisy setek poszczególnych stanowisk archeologicznych i odkryć, jak również omówiono w sposób bardziej przekrojowy zagadnienia związane z życiem codziennym w starożytności, jej kulturą, geografią i osiągnięciami technicznymi. Hasła poświęcone poszczególnym stanowiskom archeologicznym zawierają informacje o dacie i okolicznościach ich odkrycia, listę przytoczeń z literatury biblijnej i antycznej oraz zwięzłą prezentację najważniejszych znalezisk. W części przeglądowej zmieściły się opisy głównych epok archeologicznych i najbardziej znaczących znalezisk z Egiptu, Fenicji, Cypru, Azji Mniejszej, Mezopotamii, Arabii i Iranu. Ponadto szczegółowe tablice chronologiczne, słowniczek terminów oraz adnotowany spis starożytnego piśmiennictwa stanowią przydatne punkty odniesienia do zgłębiania bogactwa i złożoności kultur starożytnego Bliskiego Wschodu.
Odkrycia archeologiczne opisane w Encyklopedii obejmują ponad 10 tyś. lat dziejów ludzkości. Ważne, by zdać sobie sprawę, jak radykalnie odmieniły one nasz sposób pojmowania historii biblijnej. Dzięki pracy wielu pokoleń archeologów biblijnych, którzy nie dysponowali przecież monumentalnymi budowlami, obszernymi archiwami spisanymi na tabliczkach czy przebogatymi zbiorami darów grzebalnych, jak w sąsiednim Egipcie czy Mezopotamii, udało się odtworzyć zarys rozwoju cywilizacyjnego kraju od czasów tak zamierzchłych jak epoka kamienia do czasów tak bliskich nowożytności jak okres dominacji islamu.
W niewielu regionach świata tempo prac badawczych utrzymywało się na tak stałym poziomie; co roku mnóstwo ekspedycji przeczesywało surowe tereny dzisiejszego Izraela i Jordanii, odkrywając i dokumentując nieznane stanowiska archeologiczne, odsłaniając poziomy osiedlenia starożytnych miast, zabytki architektury, inskrypcje i artefakty. Stosunkowo niedawno odkryto ślady jednoznacznie świadczące o zasiedleniu przez przodków nowożytnego człowieka prehistorycznych jaskiń; dowody zastosowania po raz pierwszy uprawy jako sposobu zdobycia pożywienia znaleziono w bogatych neolitycznych osadach Munhata, Ain Ghazal i Jerycho. Kolejno odsłaniane warstwy kopców (tellów) kryjących szczątki starożytnych miast ujawniły mnóstwo materiału na temat powstania i rozwoju kananejskiej cywilizacji epoki brązu. Zabudowania, przedmioty codziennego użytku, inskrypcje i pieczęcie z epoki żelaza rzuciły nowe światło na kulturę i gospodarkę królestw Hebrajczyków. Znaleziska z ówczesnych metropolii jak Jerozolima, Samaria, Cezarea i Ako potwierdzają zasięg i siłę wpływów kultury grecko-rzymskiej w czasach nowotestamentowych. A poza granicami Ziemi Świętej wykopaliska archeologiczne w krajach ościennych pozwoliły osadzić te odkrycia w szerszej perspektywie kulturowej całego starożytnego Bliskiego Wschodu.
Słowo przestrogi: wbrew popularnym hollywoodzkim wizjom szalejących odkrywców, którzy co krok potykają się o zaginione Arki Przymierza lub inne skarby starożytności, nowoczesny archeolog biblijny swoich odkryć dokonuje z reguły w toku długotrwałej i żmudnej pracy. Badacze przeważnie latami pracują na jednym stanowisku w zespole kolegów, pracowników i studentów, mozolnie odkrywając kolejne warstwy, analizując architekturę, ceramikę i odłamki kości. Skład gleby oraz szczątki roślinne i zwierzęce są źródłem ważnych informacji o dniu powszednim mieszkańców, ich jadłospisie i warunkach życia. Z odkryć archeologicznych największe znaczenie okazują się zresztą mieć nie jakieś łatwo rozpoznawalne zakopane skarby, ale te, które rzucają nowe światło na funkcjonowanie starożytnych społeczeństw, na oddziaływanie zmian materialnych warunków życia na bieg historii.
Redaktorzy i autorzy Encyklopedii należą do najwybitniejszych izraelskich i amerykańskich archeologów biblijnych. Reprezentują szeroki wachlarz teoretycznych i historycznych poglądów na temat biblijnych dziejów, od politycznych po gospodarcze i środowiskowe. Niektórzy z nich, jak nieżyjący już profesorowie Michael Avi-Yonah i Nelson Glueck, zdobyli uznanie już w latach trzydziestych XX w., prowadząc wykopaliska i badania na terenie całego kraju w okresie mandatu brytyjskiego. Inni kierowali zakrojonymi na szeroką skalę wykopaliskami ważnych biblijnych, hellenistycznych i rzymskich miast w ostatnich dziesięcioleciach. Do najbardziej godnych uwagi przedsięwzięć należały prace prowadzone w Gezer przez Williama Devera, w Aj przez Josepha Callowaya, w Beer-Szeba przez Yohanana Aharoniego, w Aszdod i Ako przez Moshe Dothana, w Dań przez Avrahama Birana i w nabatejskich miastach Oboda i Mampsis przez głównego redaktora Encyklopedii, Avrahama Negeva.
Poprzez badania kultury materialnej wymienieni wyżej uczeni i ich koledzy ogromnie poszerzyli współczesną wiedzę o cywilizacji biblijnej. Prowadząc wykopaliska, dostarczyli surowca, na którego kanwie można napisać społeczną historię tego regionu w starożytności, przedstawili oni bowiem podstawowe świadectwa codziennego życia, produkcji, sposobów wojowania i sprawowania kultów religijnych. Nawet na Ziemi Świętej, w przypadku której szczegółowe informacje zawarte w Starym i Nowym Testamencie znajdują bogate uzupełnienie w kronikach starożytnego Egiptu, Anatolii, Mezopotamii i Grecji, archeologia ma do spełnienia niezmiernie ważne zadanie. Źródła pisane nie są w stanie dostarczyć wyczerpujących odpowiedzi na historyczne pytania o charakter izraelskiego podboju, późniejsze wojny i upadek izraelskich monarchii oraz rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa w całym basenie Morza Śródziemnego. Trzeba także wziąć pod uwagę świeżo odkryte archeologiczne świadectwa żywotnych gospodarczych, kulturalnych i społecznych aspektów życia rozmaitych starożytnych społeczeństw.
Archeologia biblijna zdołała odsłonić zasadniczą zbieżność, jeśli nie całkowitą korelację, między duchowym a materialnym - między tekstem a artefaktem. O ile fragment starohebrajskiego poematu jest z natury rzeczy czymś innym niż starożytne naczynie na oliwę czy poziom użytkowania miasta, o tyle ich zestawienie może mieć wielkie historyczne znaczenie. Ponadczasowość literatury biblijnej można przynajmniej częściowo przypisać nieskończonym możliwościom interpretacyjnym, jakie stwarza Biblia. Podobnie materialne pozostałości zamierzchłych czasów można traktować jak skomplikowany pryzmat dla historycznej refleksji. A ponieważ archeolodzy wciąż dokonują niespodziewanych odkryć i wciąż otwierają badawcze prześwity umożliwiające spojrzenie na Kraj Biblii z nowej perspektywy, ta Encyklopedia posłuży Czytelnikom jako użyteczne wprowadzenie w bogaty dorobek archeologii oraz w świat starożytnych kultur Bliskiego Wschodu, na których gruncie powstała Biblia.
Neil Asher Silberman
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra