Sarmaci - Wierzenia Sarmatów

Wierzenia Sarmatów

Starożytni pisarze mało mówią o organizacji społecznej Sarmatów. była ona niewątpliwie podobna do scytyjskiej. Ammianus Marcellinus twierdzi, że Alanowie nie mieli niewolników i że "wszyscy byli szlachetnej krwi"; to samo odnosi się prawdopodobnie do innych plemion sarmackich, jako że żaden starożytny autor nie wspomina o niewolnikach. Ammianus pisze także, iż Alanowie obierali wodzami "tych którzy wyróżniają się jako wytrawni wojownicy". Zachodnie plemiona sarmackie w ostatnich wiekach p.n.e. i w pierwszych stuleciach n.e. wybierały królów lub wodzów, a niektóre z ich imion zachowały się do naszych czasów.

Więcej światła na organizację społeczną Sarmatów rzucają badania grobów. W najwcześniejszym okresie ich historii występowały małe kopce o bardzo skromnym wyposażeniu, skupione wokół jednego lub dwóch większych kurhanów, widocznie grobów ich wodzów, prawdopodobnie dziedzicznych. Dary były bardzo podobne do wyposażenia w innych grobach, a różniły się jedynie liczebnością przedmiotów. To samo odnosi się do grobów z tego okresu odkrytych na stepach Kazachstanu. Pod koniec piątego wieku p.n.e. stwierdzamy jednak powiększanie się różnic między poszczególnymi grobami zarówno pod względem jakości, jak i liczby przedmiotów; wiele grobów nie ma w ogóle wyposażenia, podczas gdy inne (odmiennie zbudowanie) są bogato wyposażone w złoto i przedmioty importowane; powstały także specjalne cmentarze arystokracji plemiennej.

Owe zmiany bez wątpienia były wynikiem ruchów plemiennych, wojen i podbojów, które je zapoczątkowały. W ten sposób zwycięzcy wodzowie umocnili swą pozycję społeczną, pogorszyła się natomiast sytuacja pokonanych i podbitych plemion, które nie ustąpiły przed zwycięskimi napastnikami. Niejednolity skład plemion sarmackich, zwłaszcza w późniejszych okresach, występuje wyraźnie na tle wyników badań antropologicznych materiału czaszkowego. Znaczne różnice w obrządku pogrzebowym.I w konstrukcji ówczesnych grobów w obrębie jednego cmentarza, nawet jeśli ich wyposażenie było podobne, prowadzą do tego samego wniosku.

Mapa Scytii Sarmacji i Patrii (około I wieku p.n.e)

Szczególnie interesująca jest sytuacja kobiet u większości plemion sarmackich, a zwłaszcza u Sauromatów, co opisuje Herodot (VII, 110-117). Pochodzili oni według niego ze związku Amazonek ze Scytami. Tym tłumaczy się fakt, że ich żony "zachowały dawny tryb życia Amazonek, jeżdżąc konno na łowy, wraz z mężami wyruszając na wojnę i nosząc ten sam ubiór co mężczyźni" Twierdzi on także, że żadna dziewica nie mogła wyjść za mąż, dopóki nie zabiła wroga. Prawie taki sam opis dał Hipokrates, który wspomina również, ich prawą pierś wypala się w dzieciństwie, aby w walce przy rzucaniu oszczepem lub strzelaniu z łuku nie utrudniała ruchów. W późniejszym czasie Strabon pozostawił podobną relację o Amazonkach, o których w jego czasach mówiono, że mieszkają gdzieś w środkowej części północnokaukazkiego podgórza, w sąsiedztwie pewnych plemion sarmackich. Stosunkowo duża liczba grobów uzbrojonych kobiet, zwłaszcza na cmentarzyskach sauromackich, świadczy o przetrwaniu starożytnych presauromackiego porządku społecznego opartego na matriarchacie.

Hipokrates utrzymywał, że kobiety sarmackie były nie tylko wojowniczkami, lecz także kapłankami. W grobach kobiecych na cmentarzyskach grupy południowouralskiej z okresu sauromackiego znajdowano wielokrotnie kamienne "ołtarzyki" na nóżkach lub płaskie zaokrąglone kamienne misy z podniesionym brzegiem. Znajdowano je również w podobnych grobach dalej na wschód w środkowym Kazachstanie. Przedmioty te, często zdobione w "scytyjskim" stylu zwierzęcym, uznawane są za atrybuty kobiet-kapłanek. Wiele takich grobów miało specjalną konstrukcję i bogate wyposażenie, chociaż "ołtarze" i kamienne misy pojawiają się także w skromnie wyposażonych grobach. Zdarzają się w nich pierścienie z brązu, naszyjniki z kamieni półszlachetnych, grudki białego, czerwonego, zielonego i żółtego barwnika, a często kawałki węgla drzewnego. "Przenośne ołtarzyki" kamienne znane sa także z Bałkanów, na terenie egejskim występują we wczesnej epoce żelaza, w Grecji w czasie 1000-800 r. p.n.e., jak również na Ałtaju (Ongudaj, w pobliżu Karako) około 300-200 r. p.n.e.

Rzymianie i Sarmaci z rzymskiego sarkofagu

Niewiele wiadomo o wierzeniach religijnych Sarmatów. Wydaje się, że oddawali oni cześć zarówno słońcu, jak i ogniowi, wierząc w jego oczyszczającą moc. Te wierzenia i praktyki zostały jak widać odziedziczone po przodkach z epoki brązu, a nawet neolitu. Wyraźnym świadectwem tych wierzeń są resztki ognisk rozniecanych obok grobów lub nad nimi, ślady wypalania jam grobowych, co często łączyło się z częściowym ciałopaleniem, oraz kawałki węgla drzewnego rzucone do grobu lub rozsiane wokół niego. "Ołtarze" kapłanek miały przypuszczalnie związek z kultem ognia. Z tymi praktykami połączony był prawdopodobnie kult słońca lub boga słońca. Później jak się wydaje, w naszej erze, wśród niektórych plemion sarmackich, głównie alańskich, rozpowszechnił się zoroastryzm.

Na wzmiankę zasługuje kilka innych osobliwych cech sarmackich. Na przykład Ammianus Marcellinus twierdzi, że Alanowie "mieli godny uwagi sposób przepowiadania przyszłości. Zrywali bardzo proste witki wierzbowe i wybierali je w oznaczonym czasie, wypowiadając sekretne zaklęcia i w ten sposób dowiadywali się jasno, co im zagraża". O tej samej praktyce wzmiankowali Herodot (IV, 67) kilka wieków wcześniej w opisie Scytów ze stepów czarnomorskich.

Inną trwałą praktyką zanotowaną najpierw u Scytów z obszaru północnoczarnomorskiego, ale prawdopodobnie powszechną u Sarmatów, był kult żelaznego miecza "scimitara". Według Herodota (IV, 62), Scytowie uważali miecza za wyobrażenie Marsa, "któremu składają doroczne ofiary z bydła i koni", choć czasem także ofiary ludzkie z jeńców wojennych. Kult miecza zanotował dopiero w czwartym wieku n.e. Ammianus Marcellnus, który twierdzi, że Alanowie czcili jako boga wojny nagi miecz wbity w ziemię.

Pogranicze północno-wschodnie Imperium rzymskiego za czasów Marka Aureliusza

Zwyczaj sztucznego deformowania czaszek uważa się często niesłusznie za charakterystyczny dla wszystkich Sarmatów. Określony kształt czaszko uzyskiwano przez krepowanie w specjalny sposób głowy dziecka. Na omawianym terenie deformację czaszek zanotowano po raz pierwszy w kilku grobach kultury katakumbowej z pierwszej połowy drugiego wieku p.n.e. nad dolną Wołgą i Manyczem. Ale jedynie u mieszkańców stepów nad dolną Wołga - Wschodnich Alanów w późnym okresie sarmackim (od drugiego do czwartego wieku n.e.) - deformowanie czaszek staje się zwyczajem powszechnym. Do siedemdziesięciu procent czaszek męskich pochodzących z ich cmentarzysk jest zdeformowanych. Deformację stosowano często w Azji Środkowej we wczesnych wiekach n1szej ery, zwłaszcza u Hunów, co widocznie przejęli Wschodni Alanowie w okresie, gdy pozostawali jeszcze na stepach Kazachstanu.

Sarmaci wierzyli w życie pozagrobowe, które zapewne wyobrażali sobie jako kontynuację życia ziemskiego. Znajduje to odbicie w ich obrządkach pogrzebowych i wyposażeniu grobów. Zamarłego należało odpowiednio zaopatrzyć na drogę do życia pozaziemskiego; mężczyznom musiały towarzyszyć żony. W późniejszych okresach u niektórych plemion na grobach wodzów składano w ofierze niewolników. Obrządek pogrzebowy nie był jednolity: położenie szkieletu w grobie, strona świata, w którą była zwrócona głowa, i ułożenie darów grobowych różniły się w zależności od wierzeń i zwyczajów powszechnie przyjętych u rozmaitych plemion sarmackich w odmiennych okresach. Zajmiemy się tym w odpowiednim czasie. U niektórych plemion w pewnych okresach powszechnie stosowano także częściowe lub całkowite ciałopalenie.

O innych wierzeniach i praktykach, w większości natury animistycznej, świadczą znaleziska połamanych lub zniszczonych luster z brązu złożonych grobach oraz częste występowanie amuletów i talizmanów. Interesujące są rzeźbione kły dzika przymocowane do mieczów i rzędu końskiego.

Na zachodzie czczono czasem stele z prymitywnymi wyobrażeniami zmarłych przodków. Zwykle umieszczano je na powierzchni ziemi, między kurhanami lub płaskimi grobami, a rzadko na samym kurhanie. Stele antropomorficzne nie są typowe dla Sarmatów, poszczególne plemiona zapożyczały je po przybyciu na obszar północnoczarnomorski i wchłonięciu pozostałej tam ludności miejscowej.

Fragment książki: Tadeusz Sulimirski - Sarmaci, PIW 1979
ilustracje z Internetu

Data utworzenia: 16/03/2013 @ 23:39
Ostatnie zmiany: 17/03/2013 @ 00:58
Kategoria : Sarmaci
Strona czytana 20835 razy

Wersja do druku