Księgę Rodzaju dzieli się zwykle na dwie główne części (Rdz 1 - 11 i Rdz 12 -50). Materiałem źródłowym, który jest najbardziej przydatny do zrozumienia tła pierwszej części utworu, jest literatura mitologiczna pochodząca z obszaru starożytnego Bliskiego Wschodu. Mitologia mezopotamska i egipska dostarczają wielu cennych informacji ha temat ówczesnych poglądów na stworzenie świata i człowieka.
Do najważniejszych dzieł należy Enuma Elisz i epos Atrachasis [inną formą tego imienia jest: Atrahasis], oprócz tego mity sumeryjskie z obszaru Mezopotamii. Z terenu Egiptu pochodzą trzy główne teksty opowiadające o stworzeniu - po jednym z Mernfis, Heliopolis (teksty pochodzące z piramid) i Hermapolis (teksty grobowe). Prócz tego istnieje kilka mezopotamskich opowieści o potopie z obszaru Mezopotamii w Eposie o Gilgameszu i eposie Atrachasis.
Analiza wspomnianych utworów literackich pozwala dostrzec wiele podobieństw pomiędzy poglądami Izraelitów i ludów sąsiednich. Czasami podobieństwa pojawiają się w szczegółach narracji (np. wysłanie ptaków z arki) łub w elementach tekstu, na które wcześniej mogliśmy nie zwrócić uwagi (np. nadawanie nazw bytom w momencie ich stwarzania). Pewne podobieństwa mogą nas skłaniać do postawienia pytania, czy nie przywiązujemy przesadnego znaczenia teologicznego do pewnych fragmentów tekstu (np. do stworzenia kobiety z żebra mężczyzny). W innych przypadkach okazuje się, że teologiczne znaczenie przesłania nie zostało w wystarczającym stopniu wydobyte (np. fakt, że Bóg przechadzał się po ogrodzie „w porze, kiedy był powiew wiatru”). Takie podobieństwa pomogą nam ujrzeć relację biblijną w szerszej perspektywie.
Różnice między bliskowschodnią literaturą starożytną a utworami biblijnymi pomogą nam lepiej docenić to, co odrębne w kulturze izraelskiej i biblijnej wierze. Owe różnice pojawiają się ponownie w sferze informacji szczegółowych (np. kształtu arki, zasięgu potopu) i koncepcji fundamentalnych (kontrast pomiędzy biblijnym obrazem stworzenia świata mocą Bożego słowa a poglądem mezopotamskim, w którym stworzenie łączy się z narodzinami kosmicznych bóstw). W wielu przypadkach różnice te łączą się (w sposób bezpośredni lub pośredni) z unikatową, monoteistyczną wiarą Izraela.
Nie jest czymś niezwykłym, że podobieństwa i różnice ujawniają się w jednym i tym samym fragmencie tekstu. Koncepcja stworzenia człowieka z prochu ziemi, na obraz Bóstwa, była znana na Bliskim Wschodzie, lecz Izrael nadał tej idei charakter szczególny, umieszczający ją na całkiem odmiennej płaszczyźnie.
Nie zawsze można wyjaśnić podobieństwa i różnice w tak jasny i zadowalający sposób. Wielu uczonych wygłasza odmienne opinie, bazując na własnych badaniach i teoriach. Pojawiające
się zagadnienia są często skomplikowane, zaś wnioski wysoce subiektywne. Z tego powodu łatwiej jest przedstawiać informacje niż udzielać zadowalającej odpowiedzi.
Literacka analiza porównawcza dostarcza nie tylko relacji paralelnych wobec Rdz 1-11, lecz również paraleli do całościowej struktury wspomnianej części utworu. Mezopotamski epos Atrachasis, podobnie jak Rdz 1 - 11, zawiera podsumowanie opowieści o stworzeniu, trzy groźby i rozstrzygnięcie.
Obserwacje te mogą nam pomóc w zrozumieniu literackich aspektów połączenia w jedną całość różnych fragmentów biblijnych. Oprócz tego, jeśli wspomniana paralela okaże się uzasadniona, będziemy mogli ujrzeć w innym świetle biblijne rodowody, bowiem genealogie pojawiające się w tekście Pisma Świętego są odzwierciedleniem zawartego w Księdze Rodzaju błogosławieństwa związanego z płodnością, w przeciwieństwie do eposu Atrachasis, gdzie bogowie wyrażają zaniepokojenie z powodu wzrostu ludzkiej populacji i starają się ją ograniczyć.
Wskazanie literackich paraleli dla Rdz 12 - 50 jest zadaniem trudniejszym. Chociaż uczeni opatrywali narracje o patriarchach różnymi określeniami opisowymi (takimi jak „sagi” lub „legendy”), współczesna terminologia nie pozwala na adekwatne ujęcie natury starożytnych utworów literackich i przeszkadza w takim samym stopniu, w jakim pomaga. W całej literaturze Bliskiego Wschodu nie ma niczego, co można by uznać za paralelę opowieści o patriarchach. Najbardziej pokrewne utwory odnaleziono w Egipcie, np. Opowieść o Sinuhe. Relacje te opisują wyłącznie życie jednego człowieka, nie obejmują kilku pokoleń, nie wspominają też o osiedleniu się w innym miejscu lub związku łączącym człowieka z Bogiem; Nawet opowieść o Józefie, rozpatrywana w oderwaniu od pozostałych, trudna jest do ujęcia w jakieś ramy klasyfikacyjne i porównania z innym starożytnym utworem. Ponownie można wskazać na podobieństwa, które łączą ją z opowieściami o Sinuhe, Wenamonie, lub Ahifcár (wszystkie ukazują życie królewskich dworzan na tle epoki)- podobieństwa wydają się jednak bardzo powierzchowne.
Informacje na temat tła historyczno-kulturowego owych narracji pochodzą z różnorodnych materiałów. Wspomniane rozdziały Księgi Rodzaju opisują życie patriarchów i ich rodzin w okresie wyjścia z Mezopotamii do Kanaanu i Egiptu w trakcie procesu utrwalania się przymierza.
Starożytne archiwa (z Nuzi, Mari, Emar i Alalach) odkryte na terenie Syrii i Mezopotamii dostarczają informacji na temat historii, kultury i obyczajów ludów Bliskiego Wschodu (z okresu II tysiąclecia przed Chr.). Materiały te często rzucają światło na ówczesne wydarzenia polityczne lub opowieści o osiedleniu się praojców Izraela w tym regionie. Pomagają nam również zrozumieć charakter życia rodzinnego i powody, dla których ludzie robili rzeczy, które wydają się nam niezrozumiałe. W trakcie tego procesu uzyskujemy ważne informacje, które mogą nam pomóc w zrozumieniu tekstu biblijnego. Na przykład, często doszukujemy się wskazówek moralnych w postępowaniu postaci biblijnych (chociaż postępowanie takie nie zawsze jest owocne). Aby zrozumieć, dlaczego ludzie zachowywali się w ten, a nie inny sposób, i podejmowali określone decyzje, musimy poznać ówczesne normy kulturowe. Może się wówczas okazać, że niektóre czyny patriarchów wynikały z norm, których nie zrozumieliśmy lub które rozumieliśmy opacznie. Starożytne archiwa mogą często dostarczyć cennych informacji korygujących.
Jednym z interesujących wniosków, które można sformułować na podstawie takiej analizy, jest to, że niewiele elementów światopoglądu wyznawanego przez patriarchów i członków ich rodzin odbiegało od wyobrażeń kulturowych istniejących wówczas na terenie Bliskiego Wschodu. Zrozumienie więc ogólnego charakteru kultury starożytnej może nam pomóc w oddzieleniu tych elementów tekstu, które mają znaczenie teologiczne, od tych, które są go pozbawione. Na przykład zrozumienie zwyczaju obrzezania praktykowanego na Bliskim Wschodzie może nam dostarczyć cennych wskazówek do oceny biblijnej formy tego obrzędu. Informacje na temat sposobu wykorzystywania pochodni i kadzielnicy podczas rytuałów religijnych odprawianych w starożytności mogą pomóc w wyjaśnieniu znaczenia Rdz 15. Nawet sposób pojmowania Boga przez Abrahama staje się wówczas bardziej zrozumiały.
Zdobywając nowe informacje, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że Bóg często posługuje się tym, co powszechnie znane, by budować mosty łączące Go z Jego ludem. To, co było znane starożytnym, staje się lepiej znane nam samym; w większym stopniu rozumiemy też przesłanie biblijnego tekstu. Należy także pamiętać, że cele Księgi Rodzaju o wiele bardziej wykraczają poza cele znanych nam utworów literackich starożytnego Bliskiego Wschodu. Podobieństwa w żadnym sensie nie oznaczają, że Pismo Święte ma charakter drugorzędny, że jest niejako wtórnym ujęciem tematów z literatury starożytnej. Materiał dotyczący tła historyczno-kulturowego pomaga nam ujrzeć Księgę Rodzaju jako unikatowe dzieło teologiczne, w którym zaznaczają się związki z ludami i wydarzeniami należącymi do konkretnego kontekstu historii i kultury.
KSIĘGA WYJŚCIA
Księga Wyjścia zawiera wiele różnych rodzajów wypowiedzi, od narracji po prawo i wskazówki budowlano-architektoniczne. Wszystkie one są ze sobą kunsztownie splecione w opowieści o ciągu wydarzeń, który doprowadził do tego, że ludzie, czujący się porzuceni przez Boga, zrozumieli, że są ludem wybranym, pośrodku którego zamieszkuje On sam. W rezultacie można wskazać wiele różnych tekstów źródłowych, przydatnych w analizie tekstu.
Jak można było tego oczekiwać, Księga Wyjścia zdradza silniejsze pokrewieństwo ze źródłami egipskimi niż jakakolwiek księga, jednak brak pewności co cło daty opisanych wydarzeń oraz niewielka liczba dokumentów pisanych z odpowiednich okresów historii Egiptu powoduje, że wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi. W rezultacie polegamy nie tyle na historycznych podaniach pochodzących z Egiptu, ile na wszystkich źródłach zawierających informacje dotyczące danych geograficznych lub kulturowych. Lokalizacja miast i miejsc geograficznych wspominanych w tekście biblijnym jest bardzo trudna, w wielu przypadkach niepewna, chociaż archeologowie; prowadzący prace wykopaliskowe w miejscach o ważnym znaczeniu historycznym, krok po kroku wypełniają miejsca dotychczas nieznane badaczom.
Teksty prawne Księgi Wyjścia można porównać z dużą grupą kodeksów z obszaru Mezopotamii. Są wśród nich teksty: sumeryjskiei np. opisujące reformę Uruinimgina (lub Urukagina), prawa z Ur-Nammu i Lipit-Isztar. Te istniejące jedynie we fragmentach teksty pochodzą z okresu od końca III do początku II tysiąclecia przed Chr. Do istotnych kodeksów zaliczyć należy prawa Esznunna i Kodeks Hammurabiego (z okresu starobabilońskiego, XVIII w. przed Chr.), prawo Chetytów z XVII w. oraz kodyfikacje prawne ze środkowego okresu asyryjskiego (począwszy od XII w. przed Chr,). Owe zbiory, co potwierdzają dodane do nich komentarze, miały świadczyć przed bogami o skuteczności poczynań króla w ich ustanawianiu i utrzymywaniu sprawiedliwości na obszarze jego królestwa. W tym sensie stanowiły one odzwierciedlenie najmądrzejszych i najbardziej sprawiedliwych postanowień władcy. Podobnie jak kandydat na urząd prezydenta, który podczas kampanii powołuje się na wszystkie możliwe przepisy prawne, król pragnął ukazać się bogom w jak najkorzystniejszym świetle.
Poznanie starożytnych kodeksów prowadzi do wniosku, że prawodawstwo nadające kształt życiu społeczności Izraela nie różniło się znacznie od systemu prawnego, który istniał w społeczeństwie asyryjskim lub babilońskim. Różnica polegała jedynie na tym, że prawo Izraela stanowiło element Objawienia, w którym Bóg odsłaniał własną naturę. Babilończycy, równie zdecydowanie jak Izraelici, zakazywali zabójstwa. Występowali przeciwko niemu, ponieważ niszczyło ład społeczny i naruszało podwaliny cywilizacji. Izraelici zabraniali zabójstwa z powodu objawionej natury Boga. Prawa obydwu narodów mogły, w warstwie zewnętrznej, wyglądać podobnie, lecz podwaliny systemu prawnego były zupełnie odmienne. Dla Izraelitów Jahwe był źródłem całego prawa i podstawą wszelkich norm społecznych. W Mezopotamii w rękach króla spoczywała władza rozpoznawania należytego prawa i ustanawiania go. Bogowie pogańscy nie odznaczali się wysoką moralnością, nie wymagali też moralnego postępowania od ludzi; oczekiwali jednak, że śmiertelnicy będą stali na straży wartości cywilizacyjnych, postępując w sposób zgodny z normami porządku i cywilizacji.
Tak więc prawo nadane na Synaju nie musiało zawierać zupełnie nowych przepisów. Ogłoszone normy prawne mogły w dużym stopniu przypominać prawa, które Izrael poznał już w Egipcie - prawa podobne do tych, które rządziły życiem innych społeczeństw Bliskiego Wschodu. Nowe było jedynie objawienie się Boga za pośrednictwem zinstytucjonalizowanego prawa stanowiącego element przymierza między Bogiem a Izraelem, Porównanie biblijnego prawa z kodeksami, hp. Mezopotamii, pomoże nam zarówno w zrozumieniu ogólnej koncepcji prawa i ładu społecznego, jak i filozoficznych i teologicznych przesłanek leżących u jego podstaw.
W części Księgi Wyjścia poświęconej budowie Przybytku przydadzą się informacje na temat sposobu budowy starożytnych świątyń (przenośnych i stałych). W pełniejszym zrozumieniu szczegółowych opisów materiałów wykorzystanych do budowy Przybytku pomoże nam poznanie wartości, którą w ówczesnej kulturze przypisywano poszczególnym materiałom. Jako przykład można wskazać wartość, którą nasze społeczeństwo przypisuje futru z norek, dębowej desce, skórzanemu krzesłu lub domowi wykonanemu z kamienia. Oprócz materiałów, wartość ma również miejsce/lokalizacja, np. apartamentu na ostatnim piętrze, biura w eksponowanej dzielnicy miasta lub domu na szczycie wzgórza. Po zapoznaniu się z materiałami i miejscami, które cenili starożytni Izraelici, będziemy mogli lepiej zrozumieć znaczenie niektórych szczegółowych wzmianek! Ponownie okaże się, że ich powody mają częściej znaczenie kulturowe niż teologiczne. Poznanie elementów kulturowych zawartych w biblijnym przesłaniu pozwoli nam uniknąć przypisywania im obcego teologicznego znaczenia.
KSIĘGA KAPŁAŃSKA
Księga Kapłańska pełna jest poleceń i wskazówek dotyczących ochrony świętej przestrzeni, oddzielonej od pozostałej jako miejsce Bożej Obecności. Polecenia te obejmują szczegółowe wskazówki dotyczące systemu ofiarnego, przepisy dla kapłanów i prawo świętości. W świecie antycznym wierzono, że nieczystość/skalanie sprzyja siłom demonicznym, dlatego ważne było zachowywanie świętości. Obejmowało ono praktykę rytuałów i czarów. W Izraelu czystość stanowiła wartość pozytywną, obejmującą etyczne zasady postępowania oraz sprawy związane z etykietą.
Źródła, które są najbardziej przydatne do zrozumienia Księgi Kapłańskiej, to te, zawierające informacje na temat ofiar, obrzędów i poleceń dla kapłanów oraz sposobów usuwania nieczystości. Pochodzą te informacje, najczęściej w postaci fragmentarycznej, z wielu różnych dokumentów. Istnieje jednak kilka ważniejszych tekstów rytualnych; które mogą stanowić istotne źródło informacji. Na przykład, wiele tekstów rytualnych znaleźć można w literaturze chetyckiej - najważniejszymi z nich są Pouczenia dla kapłanów świątynnych pochodzące z połowy II tysiąclecia przed Chr. Szczegółowo wylicza się tam środki, które należy podjąć w celu ochrony świątyni przed profanacją i wstępem osób niepożądanych. Wiele jest również źródeł pochodzących z obszaru Mezopotamii.
Teksty maqlu to osiem tabliczek z zaklęciami oraz jedna z obrzędami wykonywanymi podczas czynienia czarów. Większość owych zaklęć pełniła rolę obrony przed czarami. Inna ważna grupa to teksty shurpu, dotyczące oczyszczenia, oraz bit rimki, o królewskich ablucjach, i namburbu, o rytuałach mających ściągnąć zgubę na nieprzyjaciół.
Tłem historyczno-kulturowym owych tekstów jest magia i czary - świat, w którym czarnoksięstwo, demoniczne siły i zaklęcia postrzegane były jako poważne zagrożenie społeczne. Izraelici, w warunkach idealnych, nie akceptowali takiego światopoglądu, zaś ich wyobrażenie czystości i nieczystości znacznie odbiegało od wyobrażeń sąsiednich ludów. Mimo to analiza starożytnych dokumentów może ujawnić wiele aspektów starożytnego obrazu świata, które były przyjmowane także przez Izraelitów. Chociaż literatura biblijna oczyściła obrzędy religijne z elementów magii; zinstytucjonalizowane praktyki nadal kryły w sobie pozostałości szerszej kultury pogańskiej.
Z całą pewnością wierzenia i praktyki Izraelitów bliższe są wyobrażeniom świata starożytnego niż naszym poglądom na temat obrzędów religijnych, magii i czystości. Ponieważ w stopniu tak niewielkim znamy ówczesne poglądy, często wczytujemy w starożytne praktyki i przepisy zupełnie obce treści teologiczne lub symboliczne. Prowadzi to do błędnego poglądu na temat charakteru i treści nauczania danej księgi biblijnej. Poznanie wyobrażeń, które funkcjonowały na Bliskim Wschodzie, pozwoli nam uniknąć tego rodzaju błędu i zrozumieć tekst Pisma Świętego w sposób nieco bliższy temu, w jaki pojmowali go dawni Izraelici.
KSIĘGA LICZB
Księga Liczb zawiera wskazówki dotyczące wędrówki przez pustynię oraz sposobu zakładania obozu, opowiada też o wydarzeniach, które miały miejsce podczas trwającej niemal czterdzieści lat, podróży Izraelitów przez pustynię. Znajduje się w niej również pewna liczba ustępów poświęconych zagadnieniom rytualnym i prawnym.
Wiele źródeł historyczno-kulturowych pomagających w zrozumieniu Księgi Wyjścia i Księgi Kapłańskiej ułatwia również interpretację Księgi Liczb. Prócz tego opisy podróży pochodzące ze źródeł egipskich dostarczają wskazówek na temat lokalizacji różnych miejsc, przez które przebiegała trasa wędrówki Izraelitów. Owe opisy podróży pochodzą z różnych źródeł, m.in. z tekstów złorzeczących (gdzie nazwy określonych miast zapisywano na: naczyniach, które następnie rozbijano podczas wykonywania obrzędu rzucania przekleństwa, pochodzących z XII dynastii, okres Ośrodkowego brązu) oraz list topograficznych wyrytych na ścianach świątyń, np. w Karnaku i Medinet Habu (okres późnego brązu). Zachowały się na nich swoiste mapy w formie wykazu miejsc - miast, które można było spotkać, podróżując określonym szlakiem. Interesujące, że pewne istnienie biblijnych miejsc, budzących wątpliwości archeologów, którzy nie odnaleźli w nich żadnych pozostałości z danego okresu, potwierdzają niektóre ówczesne egipskie opisy podróży.
Księga Liczb, podobnie jak inne utwory wchodzące w skład Pięcioksięgu, zawiera informacje na temat obrzędowego kalendarza Izraela. Wiele informacji dotyczących dni świątecznych i rytualnego kalendarza znaleźć można w danych źródłowych, były one bowiem zwykle opracowywane przez kapłanów. Jednakże trudno jest ustalić wiele ważnych elementów obchodów religijnych, szczególnie to, jakie fakty kryły się za tradycjami, które znalazły swój instytucjonalny wyraz w kalendarzach. Niezwykle trudnym zadaniem jest doszukiwanie się ogniw łączących święta religijne różnych kultur, chociaż istnieje wiele dowodów na istnienie wymiany kulturalnej i wzajemnej zależności pomiędzy nimi.
KSIĘGA POWTÓRZONEGO PRAWA
Księga Powtórzonego Prawa przypomina swoją budową oficjalne traktaty państwowe. (...) Najbardziej rozbudowaną częścią starożytnych traktatów były zwykle warunki, w których szczegółowo wyliczano obowiązki wasala. Zawierały one ogólne oczekiwania, np. lojalności, i szczegółowe, np. dotyczące wysokości daniny lub warunków stacjonowania obcych garnizonów. W traktatach znajdował się również zakaz udzielania schronienia zbiegom i zawierania sojuszów z innymi narodami oraz obowiązek przyczyniania się do zwiększenia siły obronnej państwa zwierzchniego oraz należytego przyjmowania jego wysłanników.
W Księdze Powtórzonego Prawa warunki traktatu ujęte zostały w formę przepisów, szczegółowo wyliczających oczekiwania i zakazy. Niektórzy komentatorzy uważają, że przepisy zawarte w rozdziałach 6-26 (lub 12 - 26) zostały ułożone na wzór Dziesięciorga Przykazań. Na przykład literacki kontekst prawa Hammurabiego pomaga w zrozumieniu, że celem owego zbioru przepisów nie było zarysowanie systemu prawnego, lecz ukazanie panowania władcy. Podobnie Księgi Powtórzonego Prawa demonstrują, w jaki sposób zebrane zostały zawarte w nim przykazania. Księga Powtórzonego Prawa ukazuje przykazania nie w ramach systemu prawnego, lecz przymierza.
MITOLOGIA BLISKIEGO WSCHODU A STARY TESTAMENT
W starożytności mitologia odgrywała rolę podobną do tej, którą w świecie współczesnym spełnia nauka - tłumaczyła sposób powstania świata oraz jego funkcjonowanie. Mitologie próbowały wyjaśnić sposób działania świata jako konsekwencję określonych celów. Bogowie kierowali się określonymi zamiarami, a ich działania były przyczyną zdarzeń przez ludzi doświadczanych jako skutki. W przeciwieństwie do tego nowoczesna nauka stara się powiązać funkcjonowanie świata z jego budową oraz wyjaśnić związki przyczynowo-skutkowe za pomocą naturalnych praw związanych ze strukturą świata, elementami materii lub zjawiskami. Ponieważ współczesny światopogląd naukowy jest żywo zainteresowany poznaniem struktury świata, często odczytujemy relacje biblijne, doszukując się informacji na temat jego budowy. Jednak pod tym względem światopogląd biblijny bardziej przypomina swoje odpowiedniki z Bliskiego Wschodu, które postrzegają funkcjonowanie świata jako wypływające z określonych celów. Temu zagadnieniu poświęcony jest też pierwszy rozdział Księgi Rodzaju - niewiele zainteresowania okazuje się tam wewnętrzną budową świata. Jest to jedna z wielu dziedzin, w których poznanie kultury, literatury i myśli Bliskiego Wschodu może nam pomóc w zrozumieniu Biblii.
Można wskazać wiele podobieństw między starożytną mitologią a tekstami i wyobrażeniami ze Starego Testamentu. Nie oznacza to, że Stary Testament należy uznać za jeszcze jeden przejaw starożytnej mitologii lub za utwór literacko zależny. Mitologia przypomina okno, przez które otwiera się widok na ludzką kulturę. Stanowi odzwierciedlenie wyobrażenia świata i wartości funkcjonujących w kulturze, która ją wytworzyła. Wiele pism Starego Testamentu spełniało podobną rolę w kulturze Izraela, co mitologia w kulturach pogańskich - dostarczały one literackiego mechanizmu, umożliwiającego zachowywanie i przekazywanie światopoglądu i wartości wyznawanych przez Izraelitów. Państwo izraelskie stanowiło jeden z elementów szerszego kompleksu kulturowego, który istniał w starożytności. Wiele elementów owej kulturowości łączyło Izraela z jego sąsiadami, chociaż każda z ówczesnych kultur posiadała własne charakterystyczne wyróżniki. Starając się poznać kulturę i literaturę Izraela, słusznie poszukujemy pomocy w szerszym tle kulturowym (od mitologii po utwory literatury mądrościowej, dokumenty prawne i królewskie inskrypcje).
Wspólnota wierzących nie musi się obawiać tych metod badawczych i odkrywania powszechnego dziedzictwa kulturowego Bliskiego Wschodu. Analiza porównawcza nie narusza teologicznego przesłania tekstu ani jego rangi jako Słowa Bożego. Ponieważ objawienie oznacza skuteczne komunikowanie się, można było oczekiwać, że Bóg posłuży się znanymi i znajomymi elementami, by porozumieć się ze swoim ludem. Odkrycie podobieństw i różnic może dostarczyć ważnego tła historyczno-kulturowego umożliwiającego właściwe zrozumienie tekstu. W książce tej ograniczamy się do przedstawiania informacji, nie możemy wdawać się więc w szczegółowe wyjaśnienia każdego pojedynczego podobieństwa lub różnicy. Analizy tego rodzaju znaleźć można w książce Johna Waltona Ancient Israelite Literature in Its Cultural Context (Grand Rapids: Zondervan, 1987).
PRZYMIERZA I TRAKTATY NA STAROŻYTNYM BLISKIM WSCHODZIE
Archeolodzy odnaleźli wiele starożytnych traktatów pochodzących z II i I tysiąclecia przed Chr;, zawieranych przez narody i ich wasali. Dokumenty z II tysiąclecia przed Chr. są głównie traktatami Chetytów i innych ludów, zaś traktaty z I tysiąclecia przed Chr. pochodzą z czasów panowania asyryjskich królów Assarhaddóna i Asurbanipala (VII w. prżed Chr.); Forma owych dokumentów jest uderzająco podobna do formy kilku dokumentów przymierzowych z Pisma Świętego, głównie z Księgi Powtórzonego Prawa. Traktaty te rozpoczynają się preambułą, w której wskazuje się stizercna, który zawiera przymierze. Oprócz wymienienia jego tytułów i przymiotów, podkreśla się jego wielkość oraz prawo do proklamowania traktatu. W Księdze Powtórzonego Prawa preambułę stanowi pierwszych pięć wersetów rozdziału L. Następną częścią starożytnych traktatów jest historyczny wstęp, w którym dokonuje się przeglądu stosunków między stronami, najwięcej miejsca poświęcając łaskawości i mocy zwierzchnika. W Księdze Powtórzonego Prawa historyczny wstęp tworzy fragment Pwt 1,6-3,29 (niektórzy badacze rozciągają tę część do końca rozdziału 11), Najważniejszym elementem traktatu były nakazy, w których szczegółowo opisywano obowiązki każdej ze stron. Księga Powtórzonego Prawa dokonuję tego, przedstawiając Prawo w rozdziałach 4-26. Starożytne traktaty kończyły się trzema częściami zawierającymi materiały prawne, m.in. instrukcje dotyczące sporządzonego; dokumentu, świadków porozumienia oraz błogosławieństw/przekleństw, które będą wynikiem przestrzegania/naruszania postanowień traktatu. Księga Powtórzonego Prawa zajmuje się tymi zagadnieniami w rozdziałach 28 i 31.
Odkrycie wspólnej formy starożytnych dokumentów i Pisma Świętego wskazuje, że Pan wykorzystał popularny starożytny gatunek literacki, by obwieścić swoje przymierze Izraelowi. Izraelici rozumieli, że Bóg ukazuje siebie w roli zwierzchnika, oni zaś mieli się zachowywać jak wasale. Był to związek dający wsparcie i ochronę wasalowi, o ile okazywał wierność swojemu zwierzchnikowi.
*****
Fragment książki: J.Walton, V.Matthews, M.Chavalas - Komentarz historyczno-kulturowy do Starego Testamentu
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra