Religia a nauka - Teologia Newtona

Teologia Newtona

Isaac Newton (1642-1727) Zainteresowanie Newtona teologią datuje się od pierwszych lat spędzonych w Cambridge. Wśród najwcześniejszych książek w jego bibliotece znalazły się Institutio christianae religionis – podstawowe dzieło doktrynalne Jana Kalwina, oraz komentarze do Nowego Testamentu i zbiory teologicznych loci communes. Pierwsze manuskrypty teologiczne pochodzą z początku lat siedemdziesiątych, i właśnie od tego czasu teologia pozostawała jedną z dziedzin dociekań Newtona. W pewnych okresach teologia i alchemia fascynowały go bardziej niż nauki matematyczne, jeśli dosłownie potraktować listowne zapewnienia Newtona, iż nie zajmuje się już „filozofią”.

Zainteresowania teologiczne w ówczesnym Cambridge były znacznie bardziej naturalne niż zainteresowanie „filozofią”, o matematyce nie wspominając. Co więcej, jednym z warunków, które musiał spełnić każdy z członków Kolegium św. Trójcy, było przyjęcie w ciągu siedmiu lat święceń duchownych.

Dla Newtona ten siedmioletni okres upływał w 1675 r. Być może to zbliżająca się data przyjęcia święceń skłoniła go do poważniejszego zagłębienia się w teologię. Newton nie był kimś, kto umiał ograniczyć się do formalnego traktowania swoich obowiązków – dowody tego dawał przez całe życie. Jeśli rzeczywiście impulsem do zajęcia się teologią była chęć pogłębienia wiedzy przed podjęciem tak ważnych obowiązków, to wyniki okazały się co najmniej ambarasujące.

Swoim zwyczajem Newton zaczął od ułożenia prywatnego słownika nowej dziedziny wiedzy. W przeznaczonym do tego notatniku umieścił z obu końców zbiór nagłówków, pod którymi miały się znaleźć notatki, głównie odnośniki do Pisma świętego oraz pism ojców Kościoła. Nagłówki obejmowały różne kwestie teologii, jak „Atrybuty Boga”, „Wcielenie”, „Bóg-Ojciec”, „Syn Boży” itd. Praca przyjmowała jednak z czasem coraz wyraźniejszą tendencję. Niektóre hasła, jak „Życie Chrystusa” czy „Cuda Chrystusa”, pozostały nie wypełnione, inne zaś rozrosły się ponad przeznaczone im początkowo miejsce. Kwestią, która najwyraźniej poruszyła Newtona, był stosunek Chrystusa do Boga-Ojca. Zgromadzone przez niego cytaty miały jednoznaczną wymowę: podkreślały podporządkowanie Chrystusa Bogu-Ojcu, sugerując podważenie dogmatu Trójcy Świętej.

W cytacie z Listu do Hebrajczyków: „Dlatego namaścił ciebie, o Boże, Bóg twój olejem wesela...”, Newton podkreślił słowa „Bóg twój” i skomentował na marginesie: „Dlatego Ojciec jest Bogiem Syna jako Boga”. Znalazł się tam również cytat z pierwszego Listu do Tymoteusza: „Bo jest tylko jeden Bóg i jeden tylko jest pośrednik między Bogiem i ludźmi, Jezus Chrystus, który sam jest człowiekiem” – używany przeciw Trójcy Świętej już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

Im bardziej konkluzje nasuwające się z lektury przeczyły ortodoksji, tym głębiej Newton sięgał do źródeł doktryny Kościoła – aby wyjaśnić zarówno kwestię stosunku Chrystusa do Boga-Ojca, jak i historię ukształtowania się poglądu uznanego przez Kościół. O sumienności poszukiwań Newtona świadczyć może ogromna erudycja teologiczna, jakiej nabył w trakcie swoich studiów. Oprócz samego Pisma świętego Newton zwrócił się do literatury patrystycznej, którą poznał nie mniej dokładnie niż Pismo. Znał praktycznie wszystkie dzieła takich teologów, jak Atanazy, Augustyn czy Orygenes, znał również i cytował ponad dwudziestu innych ojców Kościoła, korzystał też z prac współczesnych mu teologów.

Rezultatem tej olbrzymiej pracy było przeświadczenie o słuszności poglądów Ariusza, aleksandryjskiego herezjarchy z początku IV w. Ariusz uważał, iż jedynie Bóg-Ojciec jest niezrodzony – agénneton – istniejący sam ze siebie. Chrystus natomiast jest zrodzony, a zatem jest stworzeniem, choć stworzeniem doskonałym. Nie jest współwieczny z Ojcem, ale też nie jest zwykłym stworzeniem umiejscowionym w czasie: „On zaistniał przed czasem i wiekami” – jak ujął to Ariusz. Syn nie ma żadnej bezpośredniej wiedzy o Ojcu, ponieważ jest od niego różny co do istoty. Chrystus był dla Ariusza pośrednikiem między Bogiem a człowiekiem, pośrednik taki był konieczny, ponieważ Bóg zanadto różnił się od swoich stworzeń, aby te mogły znieść jego bezpośrednie działanie.

Newton podsumował swoją naukę o Chrystusie w dwunastu punktach napisanych prawdopodobnie między 1672 a 1675 r. Podkreśla w nich, że w Piśmie słowo „Bóg” bez dalszych określeń używane jest zawsze w odniesieniu do Boga-Ojca. Chrystus nie jest ani zwykłym człowiekiem, ani Bogiem, określony był przez świętego Jana słowem logos, co w czasach apostoła oznaczało istotę rozumną. Nigdzie w Piśmie nie ma wzmianki o duszy ludzkiej Zbawiciela – gdyby miał on ludzką duszę, to fakt tak zasadniczy nie byłby pominięty przez apostołów. Przed swą śmiercią Zbawiciel był jedynie Synem Bożym, po niej został przez Boga uczyniony dziedzicem. Przez swoje posłuszeństwo Bogu aż po śmierć zyskał też prawo do naszej czci, lecz cześć oddawana Chrystusowi powinna nas zwracać za jego pośrednictwem ku Bogu, nie wolno traktować go jak równorzędnego Bogu.

Właściwym epitetem Ojca jest wszechmocny. I określenie „wszechmocny” odnosimy zawsze do Ojca. Nie oznacza to zaprzeczenia władzy Syna, lecz uznanie, iż władza ta zawsze pochodzi od Ojca. Syn podporządkowuje swoją wolę woli Ojca, co byłoby nierozumne, gdyby miał być Mu równy. Dla ilustracji stosunku między Ojcem, Synem i Duchem Świętym w jednym z rękopisów Newton ucieka się do porównania. Wyobraźmy sobie trzy ciała a, b i c położone bezpośrednio jedno pod drugim tak, że a jest najwyżej. Jeśli jedynie ciało a spośród tych trzech ciał ma ciężar, a dwa pozostałe go nie mają, to siła ciała a będzie przez nacisk przekazana dwóm pozostałym i będziemy mogli powiedzieć, że siła jest w każdym z trzech ciał. Nie znaczy to jednak przecież, że mamy do czynienia z trzema siłami – nadal jest to jedna siła ciała a przekazywana tylko dwóm pozostałym ciałom. Podobnie boskość jest w trzech osobach, ale pochodzi od Ojca. Stosowanie metafor fizycznych w teologii miało długą tradycję. Najbardziej zawzięty przeciwnik arianizmu, św. Atanazy, posługiwał się z upodobaniem obrazem światła i jasności, które pozostają w takim samym stosunku jak Bóg-Ojciec i Syn Boży. Nie można bowiem jasności oddzielić od światła – argument, który Newtonowi musiał wydać się całkiem chybiony.

Rozważania na temat Trójcy, jeśli nawet podjęte w zamiarze czysto intelektualnym, doprowadziły do niebezpiecznego punktu. Przyjęcie święceń i zgoda na dogmaty Kościoła anglikańskiego byłyby sprzeniewierzeniem się własnej wierze i własnemu sumieniu. Co więcej, arianizm nie był tylko nieortodoksyjnym poglądem, był jedną z najostrzej tępionych herezji. Ostatni dwaj heretycy spaleni w Anglii na stosie w 1612 r. oskarżeni byli o antytrynitaryzm. W czasach Newtona nie groziły już tak surowe prześladowania, lecz wciąż było to jedno z najpoważniejszych wykroczeń przeciw przyjętym prawom. Surowość w ściganiu antytrynitariuszy pochodziła w dużej mierze stąd, że ich poglądy religijne łączyły się przeważnie z negowaniem porządku społecznego i pacyfizmem. Na ogół też zwolennicy takich poglądów wywodzili się z niższych warstw społecznych, jak nauczyciel John Biddle, syn krawca, więziony kilkakrotnie za zaprzeczanie istnienia Trójcy Świętej, który zmarł w 1662 r. w więzieniu. Nawet późniejsza, tolerancyjna ustawa z 1689 r., która zapoczątkowała angielską wolność religijną, nie objęła antytrynitariuszy. Wszyscy, którzy mówili albo pisali przeciwko Trójcy, mieli być odsunięci od sprawowanych urzędów.

W miarę zbliżania się terminu przyjęcia święceń Newton czuł się coraz bardziej osaczony. Nie zamierzał jawnie występować ze swymi poglądami, ale nie mógł też złożyć fałszywych przysiąg. Przygotowywał się coraz wyraźniej na rezygnację z członkostwa Kolegium i opuszczenie katedry Lucasa. Taka rezygnacja bez podawania przyczyn byłaby zresztą dość podejrzana. W Cambridge łatwiej tolerowano naruszenia dyscypliny niż nieortodoksję. Z kolei zwolnienie od święceń byłoby precedensem naruszającym ustaloną kolejność nabywania tytułów i przywilejów, która była drobiazgowo przestrzegana z braku innego klucza do ustalenia akademickiej hierarchii. Całkiem niedawno odrzucone zostały starania jednego z członków Kolegium o podobne zwolnienie.

W ostatniej chwili, gdy w przewidywaniu rezygnacji Newton zaczął już ograniczać swoje wydatki, otrzymał królewskie zwolnienie od obowiązku święceń nie jako członek Kolegium, lecz jako profesor katedry Lucasa. Dzięki temu salomonowemu rozwiązaniu nie stwarzało się precedensu, a Newton odetchnął z ulgą. Prawdopodobnie to Barrow raz jeszcze był opiekuńczym duchem Newtona. Barrow nie mógł co prawda znać poglądów swego pupila i na pewno by je potępił, był bowiem autorem książki broniącej Świętej Trójcy. Być może jednak dał się przekonać o braku powołania Isaaca Newtona do stanu kapłańskiego.

Dzięki zwolnieniu ze święceń Newton mógł bez przeszkód kontynuować swe studia. Odkrycie arianizmu prowadziło w naturalny sposób do pytania o historyczne przyczyny: Jak doszło do tego, że nawet zreformowane kościoły protestanckie głoszą fałszywą doktrynę wiary? Newton poświęcił wiele pracy burzliwym dziejom sporów wokół arianizmu w IV w. Wystąpienie Ariusza, jak pisał historyk Kościoła, rozbudza w wielu chęć zbadania na nowo całości zagadnienia. I tak od małej iskierki rozpala się ogromny pożar. Płomień tej klęski wyszedłszy z Kościoła aleksandryjskiego ogarnął cały Egipt i Libię, a także górną Tebaidę [górny Egipt], w końcu strawił także pozostałe prowincje i miasta.

W roku 325 zebrał się w Nicei sobór zwołany przez Konstantyna. Na soborze pod naciskiem cesarza około trzystu biskupów przyjęło tekst wyznania wiary, tzw. symbol nicejski, skierowany przeciw arianom. Znalazło się w nim sformułowanie „wierzymy [...] w jednego Pana Jezusa Chrystusa [...] zrodzonego, nie stworzonego, współistotnego Ojcu [...]”. Podstawowym punktem spornym było tu wprowadzenie słowa „współistotny” – po grecku homoousios, które nie występuje w Piśmie świętym. Tylko dwóch biskupów (skazanych natychmiast na wygnanie) nie podpisało symbolu nicejskiego. Opozycja przeciw nicejskiemu wyznaniu wiary trwała jednak przez następnych kilka dziesiątków lat. W obronie ortodoksji najbardziej zasłużonym polemistą był św. Atanazy, biskup Aleksandrii od 328 r., pięciokrotnie skazywany na wygnanie, nieustępliwy wróg arianizmu i propagator egipskiego monastycyzmu.

W oczach Newtona Atanazy stał się wcieleniem zła, człowiekiem, który odstąpił od litery Pisma dla politycznej wygody i który fałszował źródła, aby uwiarygodnić to odstępstwo, człowiekiem winnym wprowadzenia fałszywego kultu Chrystusa jako Boga. Tropiąc domniemane fałszerstwa Atanazego i jego następców Newton odkrywał również rzeczywiste skażenia tekstu Pisma. Odkrył w ten sposób, że ustęp pierwszego listu świętego Jana w wersji Wulgaty: „Tak to trzej dają świadectwo w niebie, Ojciec, Słowo i Duch święty: a ci trzej są jednym”, nie brzmiał tak samo w starszych wersjach Biblii. Newton uważał, że werset ten w rzeczywistości odnosi się jedynie do świadectw męki Chrystusa: „Tak to trzej dają świadectwo: Duch, woda i krew, a ci trzej tworzą jedność” – jak przyjmuje się w dzisiejszych wersjach tekstu.

Kult Chrystusa jako Boga był wykroczeniem przeciw pierwszemu przykazaniu, aktem idolatrii. A idolatria to najcięższy z możliwych grzechów. Późniejsze zepsucie w Kościele było prostą konsekwencją fałszu w doktrynie i musiało doprowadzić do instytucji tak zepsutych, jak Kościół katolicki z jego kultem obrazów i relikwii, czynieniem magicznych znaków i monastycyzmem, również wprowadzonym do Kościoła przez Atanazego.

Wprowadzenie fałszywego kultu ułatwione było przez skłonność pogan do przesądów, cudów, zaklęć i misteriów. Newton zawsze wyrażał się z wyższością o łatwowierności i nierozumności większości ludzi.

Do usposobienia zapalczywej i przesądnej części ludzkości należy w kwestiach religijnych wielkie upodobanie do tajemnic; i z tej przyczyny podoba im się najbardziej to, co najmniej rozumieją. Tacy ludzie niech używają apostoła Jana, jak zechcą; lecz ja oddaję mu ten zaszczyt, iż wierzę, że pisał rozumnie; i dlatego za jego własne uznaję to znaczenie, które jest najlepsze [...]; cyt. w [39].

Newton nie wierzył również, aby w jego czasach zachodziły cuda czy choćby nadprzyrodzone zjawiska. Jego zdaniem cuda przestały być potrzebne z chwilą, gdy chrześcijanie otrzymali już dostatecznie wiele świadectw, by wyciągnąć z nich wnioski potrzebne do swego zbawienia. Dlatego cuda zdarzały się tylko w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Nie bardzo wierzył też Newton w diabła, w każdym razie tradycyjnego diabła; uważał bowiem, że diabły to urojone duchy zmarłych, ukazujące się przesądnym poganom. Podobnie wizje mnichów traktował jako chorobliwe urojenia wywołane długim postem i samotnością.

Odżegnywał się też od wiary w magię i w duchy. Nie wierzył w żadne historie o domach nawiedzonych przez duchy, choć Glanvill twierdził, iż sam słyszał głosy w jednym z takich domów w Tedworth, gdzie widmo muzykanta grającego na bębnach kontynuowało koncerty pod nieobecność muzyka. Henry More zaś uważał, że zaprzeczanie podobnym zjawiskom niebezpiecznie zbliża do ateizmu. „Zjawiska” tego rodzaju większość wykształconych ludzi uważała za realne.

Historyczne odstępstwo Kościoła nie polegało jedynie na przyjęciu fałszywej doktryny. Duch pierwotnego chrześcijaństwa został wypaczony, gdy zamiast prostego języka Pisma wprowadzono metafizyczne pojęcia Greków i zaczęto bez końca dyskutować nad kwestiami takimi jak „współistotność”. Podstawy wiary były zdaniem Newtona dostępne wszystkim ludziom i nie wymagały studiowania Pisma. Kto jednak może i potrafi, powinien je studiować jako ów „stały pokarm [...] dla dojrzałych, dla tych, którzy wskutek ćwiczenia mają wyostrzony zmysł, aby móc rozróżniać między dobrem a złem” – zgodnie ze słowami św. Pawła z Listu do Hebrajczyków. Stałe obcowanie z Pismem świętym wynagradzane jest pewnością i siłą wiary oraz trwałą satysfakcją umysłu, którą – pisze Newton – „ocenić potrafi tylko ten, kto jej doświadczy”.

Księgi biblijne dzieliły się w opinii Newtona na dwa rodzaje: księgi historyczne oraz profetyczne. Pierwsze były relacjami pisanymi przez bezpośrednich świadków wydarzeń lub też spisanymi niedługo później przez ludzi wyjątkowo godnych zaufania oraz nieskazitelnie uczciwych. Należało je więc traktować jako najdokładniejsze i najlepiej zachowane źródła historyczne, nie wyrzekając się krytycyzmu w badaniach tekstu.

Prawdziwe słowo Boże zawarte było jednak w księgach profetycznych. Newton również w tej dziedzinie stał się jednym z ostatnich kontynuatorów bardzo długiej tradycji wywodzącej się z pierwszych wieków chrześcijaństwa. Odczytanie sensu proroctw było najlepszym dowodem prawdziwości Objawienia, ponadto mogło mieć dla każdego chrześcijanina decydujące znaczenie w zbawieniu duszy. Praca taka była „nie próżną spekulacją, nie obojętną materią, lecz obowiązkiem o największym znaczeniu”. Tylko odczytując proroctwa, można było właściwie ocenić swoją epokę historyczną i pokierować swoim życiem tak, by nie znaleźć się wśród uwiedzionych przez Antychrysta i skazanych na potępienie. Proroctwa stanowiły również zagadkę intelektualną, wyzwanie dla umysłu pragnącego odkryć tajemnice przeznaczone przecież do odkrycia: „Jeśli nigdy nie zostaną zrozumiane, to w jakim celu Bóg je objawił?”

Sama koncepcja proroka, którą Newton dzielił ze swymi kolegami z Cambridge, Morem czy świetnym hebraistą Johnem Spencerem, pochodziła od Majmonidesa, dwunastowiecznego filozofa i teologa żydowskiego. Prorok był uczonym, który wiele lat poświęcił studiowaniu spraw Bożych, był moralnie nieskazitelny i w ten sposób zasłużył sobie na to, aby stać się wybranym naczyniem słowa Bożego. Prorokowanie nie wiązało się z ekstatycznymi wizjami, glosolalią czy mistycznym transem, nie było też żadnym zaćmieniem umysłu – przeciwnie – umysł proroka musiał pozostawać jasny, to samo proroctwo było ciemne i niezrozumiałe; nie bardziej jednak niezrozumiałe niż zjawiska przyrody. W obu wypadkach istniał ukryty porządek. W obu wypadkach miał to być porządek ściśle, a nie tylko w przybliżeniu, odpowiadający faktom. Duch Święty wyrażał się ustami proroka w sposób oszczędny i precyzyjny.

Interpretacją ksiąg profetycznych zajmowało się w Anglii wielu uczonych. Istniała również tradycja łączenia tych badań z zainteresowaniami matematyką. Odczytywaniem Objawienia świętego Jana zajmował się wynalazca logarytmów John Napier. Jego dzieło Plaine Discovery of the Whole Revelation of St. John (Jasne odkrycie całego Objawienia świętego Jana) między 1593 a 1700 r. osiągnęło 21 wydań. Znanym interpretatorem Objawienia był również Thomas Brightman, który uważał, iż w roku 1300 rozpoczęło się tysiącletnie królestwo świętych, a na rok 1695 przewidywał ostateczne pokonanie Turków i nawrócenie Żydów. Potem nastąpić miał wiek złoty. Największą sławą cieszył się wszakże Joseph Mede z Christ's College w Cambridge, który był ponadto botanikiem, anatomem, matematykiem i astronomem (matematykę traktował jako przygotowanie do teologii). W 1627 r. wydał swój Clavis Apocalyptica (Klucz do Apokalipsy). Również on widział w dziejach od roku 1300 ruch wstępujący, jego istotnymi punktami były reforma albigensów i waldensów, reforma Lutra, panowanie Elżbiety I oraz wojna trzydziestoletnia. Przewidywał zniszczenie Rzymu (papiestwo zgodnie z protestancką tradycją utożsamiał z Antychrystem), upadek imperium tureckiego i nawrócenie Żydów, wreszcie Sąd Ostateczny i millennium. Dzieło Mede'a uznano za tak doniosłe, iż w 1642 r. Długi Parlament kazał przełożyć je na angielski.

Mede wsławił się nowym podejściem do odczytywania proroctw. Metoda jego, metoda „synchronizmów”, polegała na uznaniu, że wizje proroków nie są uporządkowane chronologicznie, lecz dopiero wymagają takiego uporządkowania. Tekst musi być rozłożony na części, zinterpretowany – tutaj ważna była odpowiednio szeroka erudycja, znajomość symboli, źródeł literackich i historycznych, a następnie złożony na nowo w chronologiczną całość. Admiratorzy Mede'a uznawali jego odkrycie za równie ważne jak sylogizmy Arystotelesa, nawet nieskłonny do pochwał Newton przyznał mu drugie miejsce wśród interpretatorów proroctw – po sobie.

Odczytywanie Apokalipsy wiązało się często z millenaryzmem – oczekiwaniem na tysiącletnie królestwo Chrystusa na ziemi, zgodnie z tekstem Apokalipsy.

Widziałem dusze ściętych dla świadectwa Jezusowego i dla Słowa Bożego, którzy nie pokłonili się bestii ani jej obrazowi i nie dostali znamienia na czoło swoje i rękę. Ci są, którzy ożyli i królować zaczęli z Chrystusem na lat tysiąc.

Oczekiwanie drugiego przyjścia Chrystusa osiągnęło w Anglii szczególne natężenie w przeddzień i w czasie rewolucji purytańskiej. Powtarzały się wtedy stwierdzenia, że świat bliski jest końca, Chrystus był „wrychle czekanym królem”, jak określił go Milton. Podawano również wiele dat końca świata, najpierw miały to być lata pięćdziesiąte, rok 1666 (liczba bestii z Apokalipsy powiększona o tysiąc), potem lata dziewięćdziesiąte i wreszcie rok 1715 – jak sądzili Mede (dla którego była to odległa przyszłość) oraz Whiston (który przeżył niewypełnienie się swej przepowiedni).

Cechą szczególną angielskiej odmiany millenaryzmu było utożsamianie Anglików z narodem wybranym oraz oczekiwanie, iż to w Anglii założone będzie nowe Jeruzalem. Oczekiwano również odzyskania wiedzy dającej panowanie nad światem, długowieczności, przywrócenia ludzkości stanu sprzed upadku Adama. Dość często nadzieje millenarystyczne wiązano z postępami nauki.

Badanie sensu proroctw miało podstawowe znaczenie dla historii ludzkości. Newton podjął tę pracę na samym początku swoich studiów teologiczno-historycznych i z przerwami kontynuował aż do śmierci. Pozostałe jego prace historyczne były w dużym stopniu tylko odgałęzieniami tej jednej podstawowej tematyki.

Punktem wyjścia musiał być prawidłowy tekst Pisma. Przez wiele lat Newton gromadził wszelkie możliwe wersje całości lub fragmentów Apokalipsy. Powstało z tego z czasem jego własne wydanie krytyczne, w którym werset po wersecie przytoczone zostały możliwe lekcje tekstu. Jego variorum oparte było na dwudziestu kilku rozmaitych wydaniach i manuskryptach.

Newton kontynuował dzieło Mede'a, jak jednak we wszystkim, co robił, był niezdolny do biernego naśladownictwa. Uznawano za Medem, że np. występujące w Apokalipsie określenia czasu 1260 dni, 42 miesiące oraz trzy i pół dnia oznaczają ten sam okres równy 1260 latom. Data Sądu zależała od tego, jaki moment wybrać za początek liczenia owych 1260 lat. Newton nigdy nie oczekiwał szybkiego wypełnienia czasów, za początek liczenia przyjmował m.in. rok 607, gdy „wielka apostazja” była u szczytu. W latach późniejszych udowodnił cały szereg twierdzeń na temat daty drugiego przyjścia. Prowadziły one do wniosku, że nastąpi ono najwcześniej po roku 2132, a nie później niż w 2370. Daty zresztą zmieniały się w różnych rozważaniach.

Zgadzał się z innymi protestanckimi interpretatorami w uznawaniu Kościoła katolickiego za apokaliptyczną bestię. Ze względu na swój arianizm zwracał jednak szczególną uwagę na to, jak trynitaryzm – „ta dziwna religia Zachodu” – rozszerzył się na cały chrześcijański świat. Wokół tej kwestii koncentrowało się jego odczytanie Apokalipsy. Uważał, że to inwazje barbarzyńskie były przejawami gniewu Bożego, symbolizowanymi przez sześć aniołów trąbiących na znak wielkich klęsk.

Dla Newtona historia jako nauka miała wartość o tyle, o ile mogła być ścisła i o ile mogła odsłonić plan Boży. Zajmując się historią Kościoła czy historią państw starożytnych Newton nie interesował się właściwie nigdy postaciami ludzi biorących udział w wydarzeniach. Miewał swoich bohaterów negatywnych, jak Atanazy, którzy mieli być wcieleniem zła tak doskonałym, że aż zupełnie nieprawdopodobnym, ale motywy działania, jakie przypisywał bohaterom historii, były zawsze skrajnie uproszczone, sprowadzone do kilku stałych elementów, takich jak żądza władzy, chciwość czy ambicja. Jego królowie przypominają maszyny walczące o władzę, nie ma między nimi istotnych różnic. Bliska mu była perspektywa globalna, abstrakcyjna: miast łączących się w państwa, państw dążących do równowagi sił. Szukał też zawsze obiektywnych punktów odniesienia, dat, wielkości, miar. Daty dla Newtona nie były umownym sposobem dzielenia czasu, przypisywania wydarzeniom znaczenia. To nie historycy dzielili swe narracje na rozdziały – oni jedynie odczytywali obiektywne fakty.

Charakterystyczną cechą interpretacji Newtona było wyrzeczenie się możliwości prorokowania przyszłych wydarzeń:

Niedorzecznością u interpretatorów było przepowiadanie czasów i rzeczy z tych proroctw, jakby Bóg zamierzał uczynić z nich proroków [...] Zamiar Boży był zupełnie inny. Dał On to [tzn. Objawienie św. Jana] i proroctwa Starego Testamentu nie po to, aby zaspokoić ludzką ciekawość, dozwalając im poznać rzeczy przyszłe, lecz po to, żeby, kiedy już się wypełnią, mogły zostać zinterpretowane dzięki wydarzeniom, i aby Jego własna, a nie interpretatorów, opatrznościowa mądrość odsłoniła się dzięki temu przed światem. Bo spełnienie się rzeczy przepowiedzianych wiele wieków wcześniej będzie wówczas przekonywającym argumentem, że świat rządzony jest przez Opatrzność [...] Wśród interpretatorów ostatniego wieku prawie nie ma znaczniejszego, który by nie dokonał jakiegoś odkrycia wartego poznania; i stąd zdaje mi się wynikać, że Bóg bliski jest odsłonięcia tych tajemnic; cyt. w [39].

Fragment książki: Jerzy Kierul - Izaak Newton, Bóg, światło, świat

Data utworzenia: 24/09/2016 @ 20:49
Ostatnie zmiany: 12/11/2016 @ 01:10
Kategoria : Religia a nauka
Strona czytana 17644 razy

Wersja do druku