Teksty Piramid starożytnego Egiptu to ogromny i najstarszy na świecie zbiór inskrypcji o treści religijnej wyrytych hieroglifami na wewnętrznych kamiennych ścianach piramid faraonów V i VI dynastii. Teksty owe zawierają fragmenty mitów i legend, odniesień historycznych, astronomicznych, geograficznych, kosmologicznych, religijnych, starodawnych rytuałów pogrzebowych, systemów teologicznych, czy wreszcie rytuałów magicznych.
Piramida Unisa Teksty Piramid dostarczają nam niezliczonych informacji, zapewne z czasów, gdy formowała się dopiero egipska państwowość, a być może z czasów jeszcze wcześniejszych? Pisane są językiem nie do końca wszakże zrozumiałym, nawet dla tych egipskich skrybów, którzy wykuwali je na wapiennych płaszczyznach ścian piramid.
Nie zawsze można zrozumieć sens niektórych sformułowań, nie zawsze też zrozumiałe są poszczególne słowa, których fonetyczne brzmienie znane było egipskim pisarzom, ale co ono znaczyło, już nie. Słowem: teksty te są w wysokim stopniu zagadkowe.
Teksty Piramid pojawiły się dopiero w grobowcu ostatniego faraona V dynastii – Unisa, który według egipskiego historyka Manethona władał Egiptem przez lat 33, natomiast według Papirusu Turyńskiego przez lat 30. Okoliczności wstąpienia na tron tego władcy są nieznane. Mężem córki Unisa, Iput, został pierwszy faraona VI dynastii – Teti, któremu dała syna, późniejszego faraona Pepi I. Unis zdobył sławę dzięki swej piramidzie, najmniejszej spośród piramid władców Starego Państwa, w której to właśnie odkryto starodawne inskrypcje.
Nie oznacza to bynajmniej, że Teksty Piramid powstały dopiero za czasów Unisa, są one – jak wcześniej wspomniano – niezwykle starożytne, pochodzące z głębin egipskich pradziejów, a za panowania ostatniego faraona V dynastii postanowiono je po prostu utrwalić w kamieniu, i dzięki temu dotrwały do naszych czasów. Być może wcześniej przekazywano je z pokolenia na pokolenie ucząc sie ich na pamięć. Nie było by w tym niczego dziwnego, bo działo się tak z wieloma innymi sakralnymi tekstami różnych ludów i różnych religii, które utrwalono na piśmie nieraz setki i setki lat od czasu ich powstania, który ginął w mrokach niepamięci.
W tym miejscu zaznaczyć należy, że we wcześniejszych grobach królewskich nie odnaleziono ani Tekstów Piramid, ani innych zbliżonych do nich inskrypcji, natomiast w trzech największych piramidach, w tym w Wielkiej Piramidzie, których wzniesienie przypisuje się faraonom IV dynastii, nie znaleziono w ogóle żadnych inskrypcji, z wyjątkiem dość hipotetycznej, choć przez świat nauki, przez klasycznych egiptologów, uznawanej za autentyczną, a znajdującej się w piramidzie Cheopsa, gdzie naszkicowano ją przy użyciu czerwonej ochry. W rzeczywistości jednak mogącej być XIX-wiecznym fałszerstwem.
Co to innych inskrypcji znajdujących się w piramidach faraonów Starego Państwa, to warto zacytować słowa Andrzeja Niwińskiego, dalekiego od przypisywania tak samym budowlom, jak i napisom w nich odnalezionym jakichkolwiek związków z cywilizacjami pozaziemskimi, które to związki sugeruje pewna liczba badaczy niezależnych, z dr. Erichem von Dänikenem na czele:
“Jeśli chodzi o inskrypcje wewnątrz piramid, to wykute w kamieniu tzw. Teksty Piramid pojawiły się dopiero pod koniec V dynastii w piramidzie Wenisa, ok. 200 lat po Cheopsie. Natomiast na niektórych kamieniach wydobytych w Tura i użytych do konstrukcji wewnątrz Wielkiej Piramidy istnieją krótkie, odręcznie pisane czerwoną ochrą jeszcze w kamieniołomach “notatki” nadzorców, podające nazwy brygad roboczych odpowiedzialnych za wydobycie i obróbkę poszczególnych bloków. Brygady te nosiły nazwy pochodne od imion tego króla (pełna tytulatura każdego króla obejmowała kilka imion): jego tzw. imienia horusowego, które brzmiało Medżedu (“Ten, który poraża”), oraz imienia osobowego, zapisywanego w kartuszu - Chufui Chnum (“Chnum mnie chroni”), w skrócie: Chufu (“On mnie chroni”). Te inskrypcje, potwierdzające ponad wszelką wątpliwość, że to właśnie Cheops (grecka forma imienia Chufu) wybudował tę piramidę, zostały odkryte przez Howarda Vyse'a, Johna Perringa i Giovanniego Battistę Caviglio w pustych pomieszczeniach (tzw. komorach odciążających) ponad stropem królewskiej komory sarkofagowej”.
W tym wszakże miejscu należy zaznaczyć, że przeciwnicy takiego poglądu dowodzą, iż napisy, o których mówi Niwiński zostały sfałszowane przez ich odkrywców, mając wcale mocne argumenty, na poparcie swej tezy.
Nas wszakże nie interesują spory między przedstawicielami oficjalnej egiptologii i badaczami niezależnymi, wspomniano o nich wyłącznie dlatego, by ukazać wagę zachowanych inskrypcji nazwanych Tekstami Piramid, bo te są bezspornie najstarszymi egipskimi, a być może i światowymi, tekstami religijnymi, jakie w formie pisanej dotrwały do dziś.
Dokładniej – Teksty Piramid były inskrypcjami pogrzebowymi, które zostały wyryte na ścianach piramid najprawdopodobniej, jak się w przybliżeniu szacuje, między rokiem 2350 a 2175 p.n.e. Wszakże, opierając się na analizie językowej tekstu, uważa się, że faktycznie powstały około roku 3000 p.n.e., a zatem przynajmniej 650 lat wcześniej.
To ogromny szmat czasu, a istnieją pewne przesłanki, by sądzić, że są jeszcze starsze.
Można bardzo wiele mówić o wieku lub o zawartości Tekstów Piramid, bo i wiek i objętość tych tekstów zdumiewa. Należy wszakże zastanowić się i nad tym: dlaczego dawni mieszkańcy Egiptu zaopatrywali zmarłego władcę, uważanego za boga w takie inskrypcje, i o czym one mówiły.
Niektórzy badacze uważają, że Teksty Piramid nie były przekazywane w formie ustnej i recytowane w czasie obrzędów pogrzebowych, co sugerowałem wcześniej, lecz od zawsze, od samego początku umieszczane przy zmarłych faraonach, poprzednikach Unisa w formie pisemnej, tyle że bywały spisywane na materiale mniej trwałym niż kamień, czyli na papirusie. Czy tak było naprawdę – trudno jednoznacznie i bezspornie orzec.
Nie ulega wszakże najmniejszej wątpliwości, że Teksty Piramid miały wpłynąć na los zmarłego faraona i pomóc mu przekroczyć granicę między doczesnością, a zaświatami.
Wedle wierzeń egipskich zmarły władca wcale nie umierał w sensie dosłownym, czyli nie podlegał unicestwieniu. On żył nadal, jako “wielki bóg”, potrzebował zatem ofiar, pokarmów i napitków. Dlatego zaraz po umieszczeniu mumii króla w grobowcu zaopatrywano ją w rzeczywiste pokarmy i napoje, zdając sobie wszakże sprawę z tego, iż rychło ulegną one zepsuciu, więc zaopatrywano go również w wyobrażenia pożywienia, które miały trwać wiecznie.
Król musiał być dobrze zaopatrzony na podróż do Duat, czyli zaświatów, różnych jednak od zaświatów takich, jakie my znamy w formie nieba, piekła, czy czyśćca, które nie są fizycznymi miejscami, co raczej pewnego rodzaju “sferami”. Egipski faraon wzlatywał do nieba, konkretnie, w łodzi, i udawał się tam, gdzie mieszkają bogowie. Ulatywał do gwiazd, do Syriusza, czy Oriona:
“Wypowiadać słowa: Przyszedłem do ciebie, o Neftydo. Przyszedłem do ciebie Wieczorna Barko Słońca. Przyszedłem do ciebie mA. Przyszedłem do ciebie msxAt kAw, zapamiętaj, to Unisie! Orion jest otoczony przez Duat, kiedy żyjący oczyszcza się w Akhet. Syriusz okrążony przez Duat, kiedy żyjący oczyszcza się w Akhet. Unis okrążony przez Duat, kiedy żyjący oczyszcza się w Akhet. On stał się Akh dla nich. On oczyścił się dla nich, w objęciach swojego ojca, w objęciach Atuma.”
czy też:
“On żyje! Unis żyje! On nie jest martwy, Unis nie jest martwy. On nie został osądzony, Unis nie został osądzony! On sądzi, to Unis sądzi!” W postaci “Przebywającego w Orionie9” – raz jesteś w niebie, raz jesteś na ziemi. Ozyrysie, obróć swą twarz, abyś mógł widzieć Unisa, twoje nasienie, które wyszło z ciebie, tożsame. On żyje! Unis żyje! On nie jest martwy, Unis nie jest martwy.”
lub:
“Służą mu [Unisowi] tysiące. Setki mu ofiarowują. Orion (saH), ojciec bogów, wydał dlań edykt jako dla Wielkiej Władzy (wr sxm). Unis znów się ukazał w niebie.”
A Unis dostawał się do nieba, tak samo jak bogowie – jego mieszkańcy:
“Unis leci po niebie jak Thot.”
A lot boga i “idącego w jego ślady” zmarłego faraona był wydarzeniem bardzo widowiskowym i jednocześnie budzącym grozę:
“Dla niego Ziemia jest wstrząśnięta krokami ku niebu. On wznosi się stamtąd do nieba. On wznosi się na ogromnym obłoku dymu [niczym] z wielkiego kadzenia. On leci daleko, to Unis, on leci jak Apd-gęś. On ląduje jak xprr żuk-skarabeusz. On leci daleko jak Apd-gęś, on ląduje jak żuk-skarabeusz na pustym tronie w twojej barce, o Ra. Wstań i zabieraj się, ty, nieznający gęstwiny sitowia, by Unis mógł zasiąść na twoim miejscu, by mógł on wiosłować po niebie w twojej barce, o Ra. Unis odbija się od ziemi w twojej barce, o Ra, kiedy wychodzisz z Horyzontu (Akhet), oto on, jego sxm-berło w jego ręce, kiedy płyniesz twoją barką, o Ra. Zbliżasz się do [wysokości] nieba, ty jesteś daleko od ziemi, daleko od żony, i od SnDwt przepaski biodrowej.”
Dlatego, by faraon mógł odbyć tak daleką drogę, musiał być jak najlepiej zaopatrzony. Co też i czyniono, wypełniając grobowce władców wszelakim dobrem – nie tylko pokarmami i napojami, ale i najrozmaitszymi przedmiotami codziennego użytku, biżuterią, sprzętami, wreszcie przedmiotami zbytku.
Na koniec. Mitologia starożytnego Egiptu jest niezwykle interesująca, dlatego mocno zachęcam Czytelników do zaznajomienia się z nią.
Andrzej Sarwa
Teksty piramid z piramidy Unisa
Piramida Unisa - fragment tekstu
KOMORA GROBOWA ŚCIANA POŁUDNIOWA
213 początek tekstu: 134: O Unisie, nie odszedłeś martwy, odszedłeś żywy, by zasiąść na tronie Ozyrysa10. Ty rozkazujesz żywym dzierżąc w swej ręce smx-berło. Ty wydajesz rozkazy mieszkańcom tajemnych miejsc11 dzierżąc w swych dłoniach berła mks i Pąk Lotosu 135: Twoje ręce niczym Atuma12, twoje ramiona niczym Atuma, twój brzuch niczym Atuma, twoje plecy niczym Atuma, twoje pośladki niczym Atuma, twoje nogi niczym Atuma, twoja twarz twarzą Anubisa13. Tobie służą tereny Horusa14, tobie służą tereny Seta15.
214 136: O Unisie, strzeż jeziora16. Czterokrotnie wypowiadać: “Posłańcy twej duszy kA17 przybywają do ciebie. Posłańcy twego ojca przybywają do ciebie. Posłańcy Ra18 przybywają do ciebie. 137: Podążaj za twym Słońcem! Sam siebie oczyszczając. Twoje kości – kośćmi sokolicy – bogini, która jest w niebie, byś mógł podążyć ku boga i pozostawić dom twemu synowi, zrodzonemu. Każdego, kto będzie źle mówił przeciw imieniu Unisa, 138: kiedy się wznosisz, Geb19 uczyni wygnańcem w jednym z jego miast, a on ucieknie i osłabnie. Oczyściwszy się chłodną wodą gwiazd opuścisz się na mosiężnych linach ramionach Horusa20, w jego imię: Ten-który-zasiada-w-barce-Hnw21. 139: Chwalebni ludzie opłakują cię, gdy Niezniszczalne (Nieprzemijające) Gwiazdy cię unoszą. Wkraczasz do miejsca twego ojca, do miejsca należącego do Geba. Daje ci on znak z czoła Horusa, w nim twoja dusza bA, w nim twa władza, tak stajesz się potężny i pełen chwały, tak stajesz się Jedynym-Zwierzchnikiem-mieszkańców-Zachodu.”
215 140: O Unisie! Twoi posłańcy zmierzają, twoi heroldzi spieszą do ojca twego, do Atuma. “O Atumie, uniosłeś go, zamknąłeś go w swoich objęciach. 141: Nie ma żadnego boga, który stał się gwiazdą bez towarzysza. ‘Czy ja będę twoim towarzyszem?’ ‘Spójrz na mnie! Ujrzałeś stwarzających dzieci, ich ojców, uczących ich mowy, są teraz Niezniszczalnymi (Nieprzemijającymi) Gwiazdami’. Widzisz dwóch mieszkańców pałacu: to Horus i Set. 142: Możesz (wolno ci) opluć (znieważyć) oblicze Horusa, i cofnąć zniewagę22! Możesz złapać (urwać) jądra Seta i usunąć jego okaleczenie (uleczyć go)! Do tego jesteś zrodzony, do tego jesteś poczęty.
143: Tyś zrodzony, o Horusie, jako ten, którego imię jest Ten-przed-którym-drży-ziemia. Tyś zrodzony, o Secie, jako ten, którego imię jest Ten-przed-którym-drży-niebo. Usuwasz jego [Horusa] zniewagę. Usuwasz jego [Seta] kalectwo. [On] nie ma [już] tego, nie ma urazu [zniewagi], i na odwrót – zatem nie ma też twojego urazu, nie ma u ciebie żadnej zniewagi! 144:Tyś jest zrodzony dla Ozyrysa, o Horusie! Stałeś się duszą bA wspanialszą niż on, tyś się stał potężniejszy niż on. 145: Ty jesteś poczęty, o Secie, dla Geba. Stałeś się duszą bA wspanialszą nawet niż on, wziąłeś władzę większą nawet niż on. Nie ma potomka boga, który by zginął. Ty nie zginiesz. Ra-Atum23 nie poświęci cię Ozyrysowi. Nie wypróbuje twego serca. Nie będzie miał władzy nad twym sercem24. Ra-Atum nie nie poświęci cię Horusowi. 146: Ozyrysie, nie możesz mieć władzy nad nim, twój syn nie może mieć władzy nad nim. Horusie, nie możesz mieć władzy nad nim, twój ojciec nie może mieć władzy nad nim. 147: ’To Bóg’ powiedziały bliźnięta Atuma, ‘Wznieś się’ mówią, ‘w twoje imię, Boże’. Stajesz się, o Atumie, dla każdego bogiem. 148: Twoja głowa, jak u Horusa mieszkańca Duat25, o Niezniszczalny, twoje czoło – Jednia-z-dwoma-oczyma, o Niezniszczalny, twoje uszy niczym bliźnięta Atuma, o, Niezniszczalny, twoje oczy niczym bliźnięta Atuma, o Nieprzemijający, twój nos niczym szakal, o Niezniszczalna Gwiazdo, twoje zęby są jak Sopdu26, o Niezniszczalny. Twoje oczy – dwie córki Atuma. Twój nos jak u szakala, o Niezniszczalny. Twoje zęby – Sopd, o Niezniszczalny. 149: Twoje ręce niczym Hapi i Duamutef27, których potrzebujesz, by wznieść się w niebo – wznosisz się. Twoje nogi niczym Imsety i Kebehsenuf, których potrzebujesz, by zejść do niższego nieba – schodzisz. Wszystkie twe członki niczym bliźnięta Atuma, o Wieczny Jedyny. Ty nie umarłeś, [nie umarła] twoja dusza kA. Ty jesteś kA.”
216 150: Wypowiadać słowa: “Przyszedłem do ciebie, o Neftydo28. Przyszedłem do ciebie Wieczorna Barko Słońca. Przyszedłem do ciebie mA [Prawdo-która-jestponad-Czerwienią], przyszedłem do ciebie msxAt Kaw [która-pamiętasz-dusze-kA]. Zapamiętaj to Unisie! 151: Orion29 jest otoczony przez Duat, kiedy żyjący oczyszcza się w Akhet [Jedyny-żyjący-za(na)horyzontem-sam-się-oczyszcza] Syriusz30 otoczony przez Duat, kiedy żyjący oczyszcza się w Akhet [Jedyny-żyjący-za(na)-horyzoncie-sam-sięoczyszcza] Unis otoczony przez Duat, kiedy Jedynyżyjący-za(na)-horyzoncie-sam-się-oczyszcza. On stał się Akh dla nich. On jest zadowolony, on jest pokrzepiony, z powodu oczyszczenia się w objęciach swego ojca, w objęciach Atuma.”
217 152: Wypowiadać słowa: “O Ra-Atum, Unis, Nieprzemijający Duch31, Pan Uwolnienia miejsca czterech kolumn papirusu, przybywa do ciebie. Twój syn przybywa do ciebie. Unis przybywa do ciebie. Abyście [obaj] mogli kroczyć poprzez niebo [ponad niebem], połączeni w ciemności, mogący wznieść się ponad horyzont, w przyszłość w miejsce, w którym staliście się Akh32.” 153: Secie [i] Neftydo, śpieszcie się! Zawiadomcie bogów Górnego Egiptu33, jak również ich duchy Akh, że Unis, Nieprzemijający Duch, przybywa. Jeżeli on chce, byście umarli – umieracie. Jeżeli on chce, byście żyli – żyjecie. 154: O Ra-Atum, Unis, Nieprzemijający duch Akh, władca rzeczy [spraw] miejsca czterech kolumn papirusu, przybywa do ciebie. Twój syn przybywa do ciebie. Unis przybywa do ciebie. Abyście [obaj] mogli kroczyć poprzez niebo [ponad niebem], połączeni w ciemności, mogący wznieść się ponad horyzont, w przyszłość w miejsce, 155: w którym lubicie przebywać. Ozyrysie [i] Izydo, śpieszcie się! Zawiadomcie bogów Dolnego Egiptu34, jak również ich duchy Akh, że to naprawdę Unis, Nieprzemijający duch Akh, przybywa, jako Uwielbiony Hapi35, którego czczą duchy wód. Kogo obdarza wolą życia – żyje, kogo obdarza wolą śmierci – umiera.
Przypisy
10 Ozyrys władca zaświatów, sędzia zmarłych, był synem Nut i Geba, a bratem (i mężem) Izydy oraz Seta. Zabity przez Seta został ożywiony przez Izydę.
11 Umarli.
12 Atum,bóg uważany za stwórcę wszechrzeczy (również samego siebie), ojciec bogów - jako pagórek (benben) wyłoniony z oceanu.
13 Anubis, bóstwo związane z kultem zmarłych biorące udział w sądzie zmarłego - przedstawiany jest w postaci psa.
14 Horus, syn Ozyrysa i Izydy, wróg Seta, przedstawiany jako sokoł.
15 Set, Setech brat i zabójca Ozyrysa.
16 Jezioro, zbiornik wodny (naturalny bądź sztuczny), było dla Egipcjan figurą prawody, z której wyłonił się prawzgórek i tak powstał świat; w pobliżu świątyń różnych bóstw budowano - “świątynne jeziora”.
17 Dusza, kilka pierwiastków składających się na elementy duchowe człowieka; teksty pozwalają wyróżnić trzy - ba”, czyli dusza lub pierwiastek przynależny ludziom i bogom, posiadający wymiar mocy; niezwykle skomplikowane pojęcie stanowiące uosobienie sił żywotnych, kontynuował egzystencję po fizycznej śmierci człowieka, mogąc wykonywać wszystkie funkcje organizmu, przedstawiana jako ptak z głową człowieka. Jednakże czasami niektóre bóstwa czczone były jako “ba” innych bogów - np. Apis był “ba” Ozyrysa; skądinąd znane są teksty które mówią iż ba może przyjąć każdą postać jaką zapragnie; ba Słowo przetłumaczone przez Greków jako psyche, “dusza”, w rzeczywistości pojęcie oznaczające formę w jakiej ktoś lub coś się wyraża (istniały ba bogów, ludzi, ale również obiektów nieożywionych np. miast czy bram). Ba wyrażało indywidualność, osobowość czowieka. Przedstawiano je w postaci lampki (gwiazdy, “lampy” nieba, uważano za ba zmarłych), a także jako ptaka z ludzką głową. “ach”, nadprzyrodzona siła duchowa, element boski, nieprzynależna jednak do ciała za życia (połączenie następowało po śmierci), przedstawiana jako ibis; “ka, element najtrudniejszy do zdefiniowania naszym aparatem pojęciowym, “byt”, “osobowość”, “indywidualność”, “duchowy sobowtór”, nawet “przodkowie”. kA uniwersalna siła życiowa, która powstała na początku świata i została przekazana przez Atuma swoim potomkom, przechodząca odtąd z pokolenia na pokolenie bogów i ludzi. Ka miało wymiar indywidualny (“ja i moje ka”), a nawet było personifikowane w przypadku ka władców. Wyobrażano je jako człowieka z boską brodą i hieroglifem ka (przedstawiającym dwie wzniesione ręce) na głowie, stąd nieco niewłaściwe określenie ka jako “duchowego sobowtóra” człowieka. Niekiedy uważano, że król tak jak bóg Ra miał czternaście ka. Jako energia umożliwiająca życie ka musiało być “zasilane” poprzez dostarczanie pokarmu. Spożywano go w postaci fizycznej za życia, a zmarłym składano jako ofiary w kaplicach grobowych, co umożliwiało ich ka przyswojenie niematerialnej esencji pożywienia. Po śmierci następowało chwilowe rozłączenie człowieka z jego ka, osobowość zmarłego (“dusza”) - ba, musiała połączyć się z ka by przekształcić się w wieczny byt duchowy ach. Ka mogło ożywiać posągi, w które wcielali się bogowie i zmarli – przyp. Magdalena Sikorska, wg. http://www.muzarp.poznan.pl/muzeum/muz_pol/Egipt_wyst/slownik.html.
18 Ra (Re) (“słońce”), bóg “wszystkiego” (dlatego utożsamiany z Atumem). Re zwykle przedstawiano jako mężczyznę ze słoneczną tarczą na głowie.
19 Geb, bóstwo uosabiające ziemię; ojciec Ozyrysa, małżonek Nut.
20 Horus (Hor, Haru=”daleki”), syn Ozyrysa i Izydy, przeciwnik Seta. Jednym z największych ośrodków kultu Horusa było dolnoegipskie Edfu; utożsamiony z Re nazwany został Re-Horachte.
21 Barka (łódź) boga Sokara.
22 Traumę.
23 Apogeum rozwoju Atuma w dopiero co stworzonym świecie jest Słońce (Ra), dlatego Egipcjanie połączyli praźródło (Atum) z ostatecznym produktem (Słońce) w jedno imię.
24 (HAtj “przednie”) serce cielesne, w odróżnieniu od serca “duchowego” jb.
25 Duat, legendarna kraina zmarłych, miejsce panowania Ozyrysa, Anubisa i Horusa; świat podziemny pogrążony w ciemnościach. Ale również – jak można wywnioskować z Tekstów piramid, świat pozaziemski, obszar mroku otaczającego gwiazdy.
26 Bóg Pustyni Wschodniej.
27 Duamutef, Hapi, Imsety, Kebehsenuf, drugorzędne bóstwa opiekuńcze uważane za synów Horusa.
28 Neftyda (Nebet het=”pani pałacu”), siostra Izydy, matka Anubisa.
29 Oriona utożsamiano z Ozyrysem.
30 Sothis, Sopted utożsamiano z Izydą.
31 W znaczeniu: Istota Nadprzyrodzona.
32 Akh - duch pojawiający się w królestwie Ozyrysa, powstały po zjednoczeniu się duszy bA i kA. Akh może wrócić do świata żywych i wszystkim się cieszyć – przyp. Magdalena Sikorska wg. Tamże. Ach - doskonały byt duchowy, w jaki zmienia się człowiek po śmierci, gdy jego przeobrażone ba zostaje ożywione dzięki energii ka. Ach można przetłumaczyć jako “świetlany”, “świecący”, “jasny”; słowo to może również oznaczać pojęcia “aktywny” i “pożyteczny” – przyp. Magdalena Sikorska wg. Tamże.
33 Południa.
34 Północy.
35 Hapi – bóstwo a raczej geniusz rzeki Nil; przedstawiany jako otyły mężczyzna z głową zwieńczoną kępą papirusu.
*
Fragment książki: Teksty piramid z piramidy Unisa
przetłumaczył Andrzej Sarwa
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra