Judaizm
Od początków swego istnienia judaizm był i pozostaje do chwili obecnej religią wyznawaną przez Żydów.
Kolebką jego powstania był Bliski Wschód, a początki sięgają 2000 r. p.n.e. W zależności od sytuacji historycznej podlegał wpływom i przemianom.
Historycznie wyróżniamy dwa podstawowe jego okresy : biblijny i talmudyczny. Obydwa dzieła :
Talmud i Biblia, napisane zostały głównie w języku hebrajskim. Jako Biblię wyznawcy judaizmu uznają
Stary Testament złożony z Tory ( Pięcioksiąg Mojżeszowy, 21 ksiąg pism proroków i 13 ksiąg dydaktyczno-historycznych).
Talmud powstał w latach 125 - 500 n.e., a składa się z Miszny, czyli kodeksu Prawa i Gemary, nauk uzupełniających.
Judaizm wywodzi się z wierzeń koczowniczych plemion izraelskich.
Uznanie Jahwe za swego Boga łączy się ucieczką tych plemion z Egiptu, przymierzem pod górą Synaj oraz wędrówką przez pustynię pod wodzą Mojżesza. Po osiedleniu się w Palestynie kult Jahwe zjednoczył plemiona izraelskie. Podstawowym aktem jego kultu były ofiary składane Bogu ze zwierząt i płodów ziemi. Najwyższym kapłanem był król, święta związane były z rolniczym cyklem płodności.
W średniowiecze judaizm wkroczył jako ujednolicony system monoteistyczny i rozprzestrzenił się na Półwysep Arabski, Etiopię, Afganistan, Afrykę Pn., Hiszpanię, Węgry, Bułgarię i Ruś Kijowską, a na terenie obecnego Jemenu stał się nawet religią panującą.
Żyjący w XII w. Majmonides ustalił i ujednolicił wierzenia judaizmu jako podstawowe doktryny. Głoszą one istnienie jednego wiecznego i bezcielesnego Boga, którego wysłannikami są prorocy, a za największego z nich uznają Mojżesza. Jemu to zostało objawione przez Boga prawo.
Podstawą judaizmu jest
wiara w przyjście mesjasza, nieśmiertelność duszy ludzkiej,
zmartwychwstanie zmarłych i nagroda za dobre uczynki w przyszłym świecie.
W średniowieczu obserwujemy również rozwój różnych prądów: t.j.
kabalizm wśród żydów hiszpańskich,
chasydyzm na terenie obecnej Polski oraz
mesjanizm. W XIX w. ukształtowały się dwa podstawowe nurty judaizmu - ortodoksyjny i reformowalny. Współczesny judaizm opiera się na założeniach doktrynalnych Majmonidesa i określa istotne obowiązki swego wyznawcy. Są nimi troska o przestrzeganie żydowskich reguł życia, zawartych w Biblii i Talmudzie :
obrzezanie, zachowanie szabatu, świąt, postów i przepisów pokarmowych, a także przynależność religijną dziedziczoną ze strony matki. Kult judaizmu odprawiany jest w synagogach, polega na czytaniu i objaśnianiu Tory i śpiewach rytualnych. Judaizm nie ma scentralizowanej struktury religijnej, opiera się na autonomii gmin, które łączą się często w związki. Dzieli się on obecnie na kilka nurtów:
ortodosyjny, talmudyczno - rabiniczny oraz chasydzki, konserwatywny i reformowany. Obecnie judaizm liczy ok 12 mln. wyznawców i największe jego ośrodki znajdują się w Izraelu oraz USA.
Zarys tematu do rozwinięcia
(notka
Judaizm
Początek najstarszej religii monoteistycznej - judaizmu - związany jest ściśle z historią narodu żydowskiego i sięga XVIII - XVII w. p.n.e. Wydarzenia, które doprowadziły do wykształcenia się kultu Boga Jahwe, do dziś nie zostały szczegółowo odtworzone przez naukę - co nieco jednak wiemy i w tym miejscu zrobić należy z tej wiedzy użytek.
Wszystko zaczęło się od Abrahama; to pod jego wodzą Izraelici – plemię semickie – wyruszyli z miasta Ur w kilkusetletnią wędrówkę po Bliskim Wschodzie. Według tradycji, przemierzyli Mezopotamię, Asyrię i Palestynę, by dotrzeć do wschodniego Egiptu, gdzie osiedli na dłużej.
Potomkom Abrahama podobało się tam do czasu, gdy zostali zmuszeni do pracy przy budowie miasta Pitam. Wtedy właśnie pojawił się Mojżesz, który wyprowadził Izraelitów z "domu niewoli", ok. XIII w. p.n.e. To ten charyzmatyczny przywódca skierował swoich rodaków ku ziemi zwanej Kanaan, leżącej na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego.
Gwiazda Dawida, symbol
judaizmu
Tradycja mówi, że wędrówka do celu trwała czterdzieści lat, a w jej trakcie natchniony przez Jahwe Mojżesz nadał Izraelitom prawa – "Dziesięcioro Przykazań". Objawienie Dekalogu miało miejsce na górze Synaj. Obietnica jego przestrzegania, w zamian za boską pomoc i opiekę, określona została mianem "Przymierza" i była podstawą tworzącej się wiary (to wydarzenie uznaje się za jej początek, stąd judaizm nazywany jest też wyznaniem Mojżeszowym).
Religia prymitywnego plemienia, rozwijana dotąd w ustnych przekazach, zaczęła wyraźniej zaznaczać swoją obecność. Warunki ku temu stworzyło przekształcenie społeczeństwa Izraelitów z koczowników – hodowców w osiadłych rolników. O swoje miejsce w Kanaanie musieli jednak walczyć z rdzennymi mieszkańcami przez dwa wieki. To właśnie konieczność sprawnego organizowania działań militarnych była impulsem do scentralizowania władzy, początkowo w osobach tzw. Sędziów. Efektem końcowym tworzenia się aparatu państwowego było powstanie monarchii. Poczet królów Izraela nie jest jednak imponujący, tworzą go: Saul, Dawid i Salomon – XI – X w. p.n.e. Dla religii był to jednak ważny okres – rozpoczęło się spisywanie ksiąg Biblii, powstał też centralny ośrodek kultu Boga – Świątynia Jerozolimska. Po śmierci Salomona (935 r. p.n.e.) jego państwo rozpadło się na dwa królestwa: Judei i Izraela, które rychło utraciły niepodległość. Izrael został zdobyty przez Asyrię w 722 r. p.n.e. Judeę zniewolił Babilon w 587 r. p.n.e. W następnych stuleciach władzę w Kanaanie przejmowali kolejno Grecy, Syryjczycy i Rzymianie. Mimo okupacji Izraelici zachowali odrębność etniczną, a względna tolerancja wyznaniowa najeźdźców nie zahamowała rozwoju ich religii. Dużą rolę w sferze duchowej Żydów odegrali prorocy – ludzie słyszący głos Boga, słowem i pismem napominający rodaków odwracających się od Jahwe. Działali oni od XI w. p.n.e., a w okresie niewoli ich pozycja znacznie wzrosła.
Przedzierając się przez słabo oznaczony szlak historii judaizmu współcześni badacze za drogowskaz mogą uważać niemal wyłącznie informacje zawarte w Biblii – świętej księdze tej religii. Jednak Biblię z punktu widzenia Żydów stanowi tylko Stary Testament, będący zbiorem ksiąg powstających systematycznie od ok. 1200 do 150 r. p.n.e. Stary Testament tworzą trzy części. Pierwsza to "Tora" zawierająca Pięcioksiąg mojżeszowy: Księgę Rodzaju, Księgę Wyjścia, Księgę Kapłańską, Księgę Liczb i Księgę Powtórzonego Prawa. Druga zatytułowana jest "Prorocy" i zawiera dwadzieścia jeden ksiąg. Sześć z nich to historyczny opis dziejów plemion izraelskich, od czasów najdawniejszych, przez osiedlenie się w Kanaanie a na całkowitej utracie niepodległości w VI w. p.n.e. kończąc. Trzecia część Starego Testamentu określana jest mianem "Pisma". Obejmuje ona Księgę Psalmów, tzw. Psałterz oraz Księgę Przysłów.Warto tutaj wspomnieć, że istnieją również księgi, które ze względu na treść nie zostały włączone do kanonu Starego Testamentu. Nazywa się je apokryfami, czyli pismami "ukrytymi".
Dziś wiadomo, że księgi biblijne uległy przez wieki pewnym przemianom. Już w momencie ich spisywania autorzy nie opierali się na rzetelnych relacjach, lecz narosłych przez stulecia legendach. Nie bez znaczenia są zmiany w treści powstałe na skutek błędnych lub nieścisłych tłumaczeń. W związku z tym często poddawana w wątpliwość jest wartość Biblii jako źródła historycznego. Jednak porównanie jej z innymi starożytnymi tekstami wykazało zgodność wystarczającą, by ten pogląd obalić. Stary Testament wywołuje również innego rodzaju kontrowersje. Zawarte w nim opisy są niekiedy niemożliwe do racjonalnego wytłumaczenia, bo jak inaczej odnieść się do relacji o pojazdach latających z Księgi Ezehiela? Można też znaleźć treści zaskakujące, jak proroctwo mówiące o wielokrotnym mordercy Harmanie i jego "dziesięciu synach", interpretowane jako zapowiedź nazizmu. Przepowiednia ta wymienia dokładną datę stracenia dziesięciu byłych hitlerowskich katów. (Z kim utożsamiany jest sam Harman chyba nie muszę pisać?)
Bodaj największą ciekawostkę w dziedzinie tajemnic Starego Testamentu stanowi rozszyfrowany niedawno kod Biblii, czyli ukryte informacje wplecione w hebrajski tekst Tory w postaci ciągów równoległych liter. W największym skrócie:
"Aby odczytać szyfr, Rips usunął wszystkie przerwy pomiędzy znakami, przez co przekształcił tekst [Tory oczywiście – przypis M1] w jednolity ciąg 304 805 znaków. Zrobił to, by przywrócić Torze kształt, jaki – zgodnie z tym, co twierdzili wielcy mędrcy i uczeni – był jej pierwotną, oryginalną formą. Tradycja głosi bowiem, że Mojżesz otrzymał od Boga tekst Biblii spisany "bez przerw między słowami".
W tak zapisanym ciągu znaków komputer poszukiwał nazw miast, słów i zdań, wybierając litery odległe od siebie o stałą liczbę znaków. Program zaczął poszukiwania od pierwszego znaku Tory i poszukiwał znaczących informacji przy wszelkich możliwych długościach skoku – czyli słów utworzonych przez przeskakiwanie co l znak, co 2, 3 i tak aż do kilku tysięcy. Następnie poszukiwania prowadzone były począwszy od 2 znaku Biblii i znów od początku, aż do ostatniego."
(Michael Drosnin, "Kod Biblii", wyd. org. 1997)
Odnaleziono w ten sposób informacje dotyczące losów sławnych ludzi czy konsekwencji wydarzeń politycznych (by nie przedłużać tej dygresji, po bliższe info odsyłam do ww. książki).
Judaizm nie ma zasięgu międzynarodowego (najwięcej jego wyznawców jest w Izraelu – 4.7 mln i w USA – 5.6 mln). Pozostaje do dziś religią narodową Żydów, religią, której wyznawcą może być tylko człowiek urodzony z matki Żydówki (sporadycznie dopuszcza się wyjątki od tej zasady). Podstawę wyznania Mojżeszowego stanowi wiara w jednego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), będącego stwórcą świata i jego "opiekunem". Żydzi wierzą, że wydarzenia z dziejów ich przodków (np. utworzenie państwa w Kanaanie) nie były konsekwencją sytuacji politycznych, lecz bezpośrednią ingerencją Boga na ziemi.
Nie udało się niestety historykom do końca wyjaśnić, jak wśród plemion izraelskich wysublimowało się pojęcie monoteizmu. Centrum życia wspólnoty jest synagoga. Synagogi ortodoksyjne mają bardzo różnorodny wygląd, ale pewne cechy wspólne. Panuje zasada segregacji płci (mechica), co w praktyce oznacza, że parter jest zarezerwowany dla mężczyzn, a galeria na piętrze – babiniec – dla kobiet. W centrum znajduje się podium – bima, a na ścianie zorientowanej w kierunku Jerozolimy – arka ze zwojami Tory.
Judaizm wykształcił prawo, tzw. "halachę", która reguluje nie tylko sprawy kultowe, lecz także najdrobniejsze szczegóły życia codziennego. Nie wszystkie są dziś restrykcyjnie przestrzegane, ale gdy mowa o tzw. ortodoksyjnych Żydach, to ich życie wygląda mniej więcej tak:
W 8 dniu po narodzinach chłopiec powinien być obrzezany. W ceremonii uczestniczy mohel (dokonujący operacji), sandak (osoba trzymająca dziecko na kolanach – jest to ktoś w rodzaju ojca chrzestnego), rodzice, zaproszeni goście oraz prorok Eliasz, dla którego stoi specjalny fotel. Po operacji mohel oznajmia: "Imię jego w Izraelu będzie X, syn Y". W pierwszy piątek po narodzeniu rodzice winni wydać uroczysty posiłek (Szalom Zachar). Za synów pierworodnych powinien być złożony okup. Matka dziecka jest nieczysta rytualnie przez 7 dni po urodzeniu chłopca, a przez 14 po urodzeniu dziewczynki. Obrzezanie to judaistyczny odpowiednik chrztu.
Mojżesz, rzeźba Michała Anioła
Halacha ogranicza kontakty między osobami różnej płci: zakazuje mężczyznom zwracać uwagę na urodę kobiet, wąchać ich perfum, słuchać ich śpiewu. Zakazane jest przebywanie dwóch osób różnej płci w zamkniętm pokoju (jichud), z wyjątkiem męża z żoną, rodzica z własnym dzieckiem, osoby dorosłej z dziewczynką do 3 roku życia lub chłopcem do 9 roku życia. Zakazana jest także masturbacja i stosunki homoseksualne.
Zmarły powinien spocząć na cmentarzu żydowskim w jak najkrótszym czasie, a ekshumacja jest zabroniona. Krewni zmarłego mają obowiązek obchodzenia żałoby, stopniowo łagodzonej. Przez pierwsze 7 dni żałobnik nie może golić się, myć się, opuszczać domu, pracować, studiować Tory i słuchać muzyki; następnie przez pewien czas nie powinien jeść mięsa, pić wina ani zakładać nowej odzieży. Kaddisz, odmawiany w czasie pogrzebu, jest modlitwą aramejską, która nie jest modlitwą za zmarłych, jak się błędnie sądzi, ale prośbą o pokój i dobre życie.
Jeżeli chodzi o małżeństwo, to gdy młodzi godzą się na związek, dochodzi do zaręczyn (tenaim), podczas których ich rodziny ustalają wysokość posagu, itp. Przed dniem ślubu pan młody odczytuje w synagodze haftarę (fragment pism prorockich). Przed ślubem sporządzana jest także ketuba (dowód zawarcia małżeństwa w języku aramejskim). Elementami uroczystości jest wejście młodych pod baldachim (chuppa), wymiana obrączek symbolizująca chęć zawarcia małżeństwa, stłuczenie szklanki (wskazujące na konieczność opłakiwania zburzenia świątyni jerozolimskiej, nawet w czasie wielkiej radości), siedem błogosławieństw małżeńskich odmawianych przez rabina. Po ceremonii państwo młodzi są odprowadzani do pokoju, aby dopełnić jichud, po czym następuje uczta weselna. Halacha reguluje nawet sposób odbywania stosunku: zaleca zapewnić przyjemność żonie; zakazuje zmuszania do współżycia, stosunku w okresie żałoby, w stanie nietrzeźwym, podczas miesiączkowania, przy zapalonym świetle, w obecności innej osoby.
W ciągu dnia Żyd powinien odmówić trzy razy modlitwy: szacharit rano, minchę po południu i maariw wieczorem. Głównym składnikiem modłów są błogosławieństwa (nazw Wam oszczędzę), które należy odmawiać stojąc twarzą do Jerozolimy.
Zdumiewa, że to właśnie judaizm z nielicznym gronem wyznawców stał się przed wiekami punktem wyjścia twórców chrześcijaństwa i islamu – współcześnie religii o światowym zasięgu. Zdumiewa, że przetrwał on wszechobecny, starożytny politeizm i nieustanne nowożytne prześladowania. Może nie jest to żaden fenomen... a może jest.
Artykuł ten pochodzi z 3 numeru magazynu internetowego "Przebudzenie")
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra