Czy "pruskie baby" mają związek z Krzyżakami ?
Zagadkowe kamienne posągi, tzw. baby pruskie, przedstawiające (wbrew nazwie) mężczyzn, spotykane na ziemiach zamieszkanych w średniowieczu przez ludność zachodniobałtyjską, prawdopodobnie powstały na zlecenie Krzyżaków. „Na obecnym etapie badań trudno określić ich funkcję, ale być może wiązała się ona z ideologicznym +kryzysem krucjatowym+, jaki dotknął Krzyżaków po zakończeniu podboju ziem pruskich w 1283 roku” – przypuszcza Jerzy Marek Łapo, archeolog i historyk z Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie.
Naukowiec interesuje się „babami” od kilku lat, od czasu otwarcia rozprawy doktorskiej poświęconej mazurskim stanowiskom archeologicznym oraz wydarzeniom historycznym w aspekcie podań ludowych i nazw fizjograficznych.
BABY PRAWDZIWE, BABY FAŁSZYWE
Zagadkowe posągi to z grubsza ociosane bryły kamienia, o wysokości do około 1,5 metra, przedstawiające postać z twarzą, na której zaznaczono oczy i nos, czasem usta i brodę. W prawej ręce postać trzyma róg, uznawany za rytualne naczynie do picia, często w lewej miecz lub tasak. Niektóre spośród „bab” nie posiadają atrybutów wojownika, a mają np. dłonie złożone na krzyż na piersiach.
Ale są też „baby" fałszywe. „Wszystkich posągów naliczono 21. Przy dokonanej weryfikacji do grona "bab" prawdziwych zaliczyć można 13, charakteryzujących się zbliżoną stylistyką i symboliką. Pozostałe to najpewniej wytwory nowożytnych rzeźbiarzy–amatorów. Sądzę, że są też jeszcze nie odkryte egzemplarze” – mówi archeolog.
"+Baby+ występują w dwóch wyraźnych skupiskach – w okolicach Iławy oraz Bartoszyc” – dodaje.
Studia wyrzeźbionych szczegółów wyglądu i uzbrojenia przyniosły ciekawe wnioski. „Na +babie+ z Barcian, ustawionej na dziedzińcu zamku w Olsztynie, wypatrzyłem pawęż – specyficzną tarczę wiązaną z ludnością pruską, której później używali Krzyżacy. Pawęże datowane są już na początek późnego średniowiecza” – opowiada naukowiec.
„Także u innych +bab+ można dopatrzyć się elementów uzbrojenia, ogólnie datowanych na przełom XIII i XIV wieku oraz XIV w. +Baba+ z Mózgowa-Laseczna ma tasak, ta z Bartoszyc - hełm pruski, a z Dzierzgonia miecz. +Baby pruskie+ niewątpliwie przedstawiają wojowników pruskich, ale być może ich datowanie należy przesunąć z wczesnego średniowiecza na przełom XIII/XIV w. oraz pierwszą połowę XIV w.” – dodaje.
KRZYŻACKI KRYZYS
Jest wiele hipotez próbujących wyjaśnić przeznaczenie posągów. Mogli to być bohaterowie, którzy zginęli na obcej ziemi lub pruskie bożki. W folklorze pruskim "baby" są najczęściej utożsamiane z osobami, które za jakieś przewinienia zostały zaklęte w kamienie. „Mimo że w tym roku mija 300 lat od jednej z najstarszych wzmianek na temat tego typu rzeźb w Prusach - o bartoszyckim +Bartlu+ (Bartel to nazwa zwyczajowa bartoszyckiej "baby" – PAP), to nadal nie wyjaśniono przekonywująco ich genezy i przeznaczenia” – mówi Jerzy Marek Łapo.
Naukowiec uważa, że posągi zwane babami pruskimi mogły grać pewną rolę w specyficznych turniejach rycerskich organizowanych przez Krzyżaków. „Podczas nich rycerze zakonni zdobywali wzgórza zwane Jerozolimą. Według dość lakonicznej wzmianki z XVIII w., na owych ufortyfikowanych wzniesieniach miał być wydobywany posąg zwany Jerusalem. Wzgórza zwane Jerusalemberg znane były z okolic wszystkich ważniejszych zamków krzyżackich w Prusach Książęcych i Królewskich, ale także z okolic np. prowincjonalnego zamku w Ełku. Wiązanie +bab kamiennych+ z owymi posągami jest dość ryzykowne, lecz wcale nie nieprawdopodobne. +Baba+ byłaby więc pewną, symboliczną wizualizacją stereotypu Prusa widzianego oczami Krzyżaków” – rozważa archeolog.
„Temat +bab pruskich+ wymaga badań interdyscyplinarnych. Należałoby zacząć od spektrografii materiałów kamiennych, studiów bronioznawczych, archeologicznych i historycznych nad osadnictwem oraz obyczajowością krzyżacką, a zakończyć na studiach z zakresu historii sztuki i religioznawstwa” – podsumowuje Jerzy Marek Łapo.
PAP - Nauka w Polsce, Adam Lisiecki - 2006
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra