Sykstus V (1521 - 1590) Kuria Rzymska stanowi niezwykle ważną instytucję, przy pomocy której Papież załatwia sprawy Kościoła powszechnego; ona też, w jego imieniu oraz jego autorytetem wykonuje zadania dla dobra i służby Kościołem (por. kan. 360).
W 1988 roku minęło 400 lat od momentu kiedy to Papież
Sykstus V Konstytucją Apostolską
Immensa aeterni Dei (22.1.1588.) ustanowił
Kurię Rzymską jako zorganizowaną już instytucję, obejmującą wówczas piętnaście Kongregacji.
Jak każda ludzka instytucja, Kuria Rzymska podlegała w ciągu wieków modyfikacjom, trzeba było ją reformować, aby stała się organem sprawnie działającym w określonych warunkach życia. Dzieła tego dokonywali papieże.
Do reformatorów Kurii Rzymskiej zalicza się: św. Piusa X (1908 r.), Pawła VI (1967 r.) i Jana Pawła II (1988 r.). Prawie w 400-lecie utworzenia Kurii Rzymskiej, obecny Papież doprowadził do końca soborową odnowę tej instytucji, Apostolską Konstytucją
Pastor bonus, z dnia 28 czerwca 1988 roku.
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie Kurii Rzymskiej w świetle powyższej Konstytucji Apostolskiej. Mając jednak na uwadze całościowe przedstawienie tematu, uwzględniono również krótko historię tej instytucji, do czego upoważnia sam dokument papieski, który nie pomija tego aspektu. Szczególną uwagę zwrócono na posoborową odnowę Kurii Rzymskiej, która ma swoją bogatą i ciekawą historię.
I. Historia Kurii Rzymskiej do Vaticanum II
Tej czcigodnej i wielce zasłużonej instytucji poświęcono wiele opracowań monograficznych, które wystarczająco ukazują aspekt historyczny, zarówno całej instytucji, jak i poszczególnych wchodzących w jej skład dykasterii. Korzystając z tego bogatego dorobku, wystarczy ogólnie zarysować aspekt historyczny.
1. Od początków Kościoła do KPK 1917 r.
Biskupi Rzymscy, jako Następcy Piotra, od samego początku wykonywali w jakiś sposób władzę pasterską nad całym Kościołem. Różny był jednak zakres tych spraw „powszechnych”. Początkowo (zwłaszcza w okresie prześladowań) niewielki, stąd wystarczyło skorzystać z pomocy pojedynczych doświadczonych osób, i to w poszczególnych wypadkach.
Z wieku V mamy świadectwa stwierdzające, że notariusze rzymscy (najwcześniejsi pomocnicy papieża) otrzymywali do wypełnienia określone misje o charakterze powszechnym.
Obok notariuszy pojawili się „defensorzy”, czyli obrońcy (adwokaci) praw Kościoła oraz osób biednych. Funkcje te wypełniali najpierw świeccy, potem duchowni, na ogół niższych stopni. Gdy idzie o pierwszą dykasterię, to stała się nią
Kancelaria Apostolska (IV w.), której głównym zadaniem było przygotowywanie pism apostolskich.
Znacznie później (XII w.) pojawiła się
Kamera Apostolska, której Biskupi Rzymscy zlecili sprawy gospodarczo-finansowe Kościoła. W niedługich od siebie odstępach czasu powstały trybunały kościelne: najpierw
Rota Rzymska (XIII/XIV w.), po niej
Penitencjaria Apostolska (jw.) i wreszcie
Sygnatura Apostolska (XV w.).
Należy osobno wspomnieć o roli jaką odegrał konsystorz kardynałów. W XI wieku stał się ostatecznie organem doradczym Papieża w miejsce całego prezbiterium rzymskiego. W różny sposób załatwiał on sprawy zlecane przez Ojca świętego. Gdy były bardziej skomplikowane zaczęto tworzyć komisje kardynalskie, które działały już jako stałe organy. Ponieważ ich członkowie systematycznie się zbierali dla załatwienia spraw, stąd nazwano je kongregacjami.
Paweł III (1468 - 1549) Postępująca centralizacja rządów Kościoła, zwiększała ustawicznie ilość spraw załatwianych przez Stolicę Apostolską, co stało się szczególnie widoczne w XVI wieku (po soborze trydenckim). Gdy już sam konsystorz nie był w stanie załatwić wszystkich kierowanych do niego spraw, nawet na wspomnianych komisjach, Biskupi Rzymscy zaczęli z nich tworzyć osobne organy, które otrzymały oficjalną nazwę kongregacji: I tak w 1542 roku Paweł III powołuje
Święte Oficjum, a po nim Pius IV ustanawia (1564 r.)
Kongregację Soboru, powierzając jej przede wszystkim zadanie autentycznego wyjaśniania kanonów Soboru Trydenckiego, Pius V zaś
Kongregację Indeksu (1571 cc.), a Grzegorz XIII
Kongregację Spraw Biskupów (1572 r.).
Prawdziwym wszakże organizatorem i autorem Kurii Rzymskiej stał się Sykstus V (1585 — 1590), który w dniu 22 stycznia 1588 roku ogłosił w tej sprawie Konstytucję Apostolską
Immens aaeterni Dei. Do pięciu już istniejących (piątą sam powołał w 1586 r.) dołączył dziesięć nowych kongregacji. W ten sposób w ramach Kurii Rzymskiej zaczęło działać piętnaście kongregacji.
Następcy Sykstusa V powoływali nowe kongregacje lub inne dykasterie, znosili wcześniej powołane. Grzegorz XV ustanowił w 1622 roku
Kongregację Rozkrzewiania Wiary, a Pius VII w 1814 roku
Kongregację Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych. Okres jaki upłynął od pontyfikatu Sykstusa V do początku dwudziestego wieku sprawił, że Kuria Rzymska — coraz bardziej rozbudowywana — potrzebowała gruntownej odnowy.
Dzieła tego podjął się św. Pius X, w ramach kodyfikacji prawa kościelnego, rozpoczętej w 1904 roku. Stało się ono częściową kodyfikacją, zakończoną Konstytucją Apostolską
Sapienti consilio z 29 czerwca 1908 roku. Przystępując do reformy Papież zamierzał przede wszystkim dwa cele: 1° dokonać bardziej precyzyjnego rozgraniczenia pomiędzy resortem administracyjnym i sądowym, oraz 2° dokładniej określić kompetencję poszczególnych dykasterii.
Cel pierwszy osiągnął przez reorganizację (przywrócenie)
Roty Rzymskiej, czyniąc z niej trybunał apelacyjny, jak również wskrzeszenie trybunału Sygnatury Apostolskiej, która otrzymała uprawnienia najwyższego trybunału. Natomiast cel drugi osiągnął przez ustanowienie
Kongregacji Sakramentów, zniesienie Kongregacji Spraw Biskupów i przeniesienie jej uprawnień na
Kongregację Konsystorialną oraz przez bardziej precyzyjne określenie uprawnień urzędów Kurii Rzymskiej.
Zreformowana przez Piusa X Kuria Rzymska obejmowała następujące grupy dykasterii: 1. Kongregacje (świętego Oficjum, Konsystorialna, Sakramentów, Soboru, Zakonów, Rozkrzewiania Wiary, Indeksu, Obrzędów, Ceremonii, Nadzwyczajnych spraw Kościelnych i Studiów kościelnych); 2. Trybunały (Penitencjaria, Rota i Sygnatura Apostolska); 3. Urzędy (Kancelaria Apostolska, Dataria, Kamera Apostolska, Sekretariat Stanu, Sekretariat Brewiów do panujących oraz sporządzania pism łacińskich).
Przed promulgacją Kodeksu Benedykt XV poczynił dalsze zmiany. Ustanowił
Kongregację Seminariów (1915 r.), z którą połączył dotychczasową Kongregację studiów. W ten sposób powstała
Kongregacja Seminariów i Uniwersytetów. Tenże Papież wydzielił z Kongregacji Rozkrzewiania Wiary dotychczasową jej sekcję, tworząc odrębną dykasterię:
Kongregacja Kościoła Wschodniego. Ponadto, w tym samym roku zniósł Kongregację Indeksu. W tak zmienionej formie Kuria Rzymska weszła do Kodeksu z 1917 roku.
2. Kuria Rzymska w świetle KPK 1917 r.
Normy dotyczące Kurii Rzymskiej zostały zamieszczone w kan. 242—264, w osobnym rozdziale (V) tytułu VII (gdzie jest mowa o najwyższej władzy oraz o tych, którzy uczestniczą w niej na podstawie prawa kościelnego) księgi II (traktującej o osobach). W tytule tym jest kolejno mowa: O Papieżu (r. I), O Soborze powszechnym (r. II), O kardynałach (r. III) i O Kurii Rzymskiej (r. IV)...
Zgodnie z postanowieniem kan. 242 Kuria Rzymska składała się z
Kongregacyj,
Trybunałów i
Urzędów. Zachowano zatem układ wprowadzony przez Piusa X. Kongregacjom przewodniczył Kardynał Prefekt, z wyjątkiem trzech, na czele których stał sam Papież (Św. Oficjum, Konsystorialna i Kościoła Wschodniego). Ponadto w skład kongregacji wchodzili kardynałowie w charakterze członków mianowanych przez Biskupa Rzymskiego. Każda Kongregacja zatrudniała ponadto zespół potrzebnych urzędników (kan. 246).
W ramach Kurii Rzymskiej działały następujące Kongregacje:
1° Kongregacja Świętego Oficjum, której przewodniczył Papież (w jego imieniu kongregacją kierował Sekretarz) — jej głównym zadaniem było strzeżenie wiary i moralności (por. kan. 247).
2° Kongregacja Konsystorialna, również z Papieżem na czele, otrzymała kompetencję w sprawach dotyczących diecezji i biskupów (por. kan. 248).
3° Kongregacja Sakramentów — załatwiała spraw y w zakresie dyscypliny siedmiu sakramentów (por. kan. 249).
4° Kongregacja Soboru — była kompetentna w sprawach dyscypliny duchowieństwa i wiernych (por. kan. 250).
5° Kongregacja Spraw Zakonnych — objęła swoją kompetencją zakony (por. kan. 251).
6° Kongregacja Rozkrzewiania Wiary — miała kompetencję w sprawach głoszenia Ewangelii w krajach misyjnych (por. kan. 252).
7° Kongregacja Obrzędów — załatwiała sprawy odnoszące się bezpośrednio do obrzędów w Kościele łacińskim oraz sprawy beatyfikacji i kanonizacji (por. kan. 253).
8° Kongregacja Ceremonii — której powierzono kierowanie ceremoniami w kaplicy sykstyńskiej i na dworze papieskim, a także świętym i czynnościami sprawowanym i przez kardynałów poza papieską kaplicą (por. kan. 254).
9° Kongregacja Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych, której prefektem był Kardynał Sekretarz Stanu — załatwiała sprawy erygowania i obsadzania diecezji, gdy konieczne było porozumienie z władzami świeckimi, a także inne sprawy zlecone jej przez Papieża za pośrednictwem Sekretarza Stanu (por. kan. 255).
10° Kongregacja Seminariów i Uniwersytetów — przejęła sprawy związane z Seminariami Duchownym i (gdy nie podlegały Kongregacji Rozkrzewiania Wiary) oraz uniwersytetami i wydziałami kościelnym i zależnym i od Kościoła (por. kan. 256).
11° Kongregacja Kościoła Wschodniego, której przewodniczył sam Papież — zastrzeżono jej wszystkie sprawy katolickich Kościołów Wschodnich, tak co do osób, jak i co do karności oraz obrzędów (por. 257).
Na drugim miejscu Kodeks wyliczał trybunały:
1° Penitencjaria Apostolska — załatwiała sprawy zakresu wewnętrznego, zarówno sakramentalnego jak i pozasakramentalnego, a także dotyczące odpustów (por. kan. 258). Pius XI, znosząc dotychczasowe przepisy, na nowo określił strukturę tej dykasterii oraz sposób załatwiania przez nią spraw.
2° Rota Rzymska — stanowiła trybunał apelacyjny (por. kan. 1598).
3° Sygnatura Apostolska — była sądem kolegialnym (podobnie jak Rota) powołanym do załatwiania spraw bądź na mocy władzy zwyczajnej, bądź delegowanej (por. kan. 1603).
Należy dodać, że również Święte Oficjum i Kongregacja Obrzędów traktowane były w Kodeksie jako trybunały, w sprawach im właściwych.
Trzecią grupę dykasterii stanowiły urzędy:
1° Kancelaria Apostolska — przygotowywała pisma apostolskie, głównie w formie bulli (por. kan. 260).
2° Dataria Apostolska, kierowana przez Kardynała Datariusza — badała zdatność osób, które miały otrzymać beneficja niekonsystorskie i przygotowywała dla nich pisma nadające wspomniane beneficja (por. kan. 261).
3° Kamera Apostolska — troszczyła się o dobra i prawa doczesne Stolicy Apostolskiej, zwłaszcza podczas jej opróżnienia (por. kan. 262).
4° Sekretariat Stanu, podzielony na trzy sekcje: a) pierwszej przewodniczył Sekretarz Kongregacji Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych, a załatwiała ona sprawy przedłożone powyższej Kongregacji; b) sekcja druga, pod przewodnictwem Substytuta załatwiała wszystkie sprawy tzw. zwyczajne i c) trzecia sekcja z Kanclerzem brewiów na czele zajmowała się wysyłaniem brewiów (por. kan. 263).
5° Sekretariaty brewiów do panujących i sporządzania pism łacińskich (por. kan. 264).
Ponadto w Kurii Rzymskiej działały Komisje kurialne:
1° Papieska Komisja Interpretacji Kodeksu prawa Kanonicznego ustanowiona przez Benedykta XV (15. 9.1917 r.).
2° Papieska Komisja Biblijna — powołana przez Leona X III (30.10.1902 r.).
3° Komisja popierania nauk historycznych, ustanowiona przez Leona X III (18. 8. 1883 r.).
II. Soborowa odnowa Kurii Rzymskiej
Wzrastające coraz szybciej tempo życia domagało się częstszego niż dawniej przystosowywania do zmienionych warunków życia struktur kościelnych. Nic przeto dziwnego, że w związku z ogólną odnową życia kościelnego zaprogramowaną przez Sobór Watykański II, pojawiła się również sprawa reformy Kurii Rzymskiej. Tym razem jednak przybrała ona szczególny charakter, o czym będziemy mogli się przekonać. Realizowana była licznym i aktami prawnymi przez długi okres czasu.
1. Postulaty soborowe pod adresem Kurii Rzymskiej
Już we wnioskach nadsyłanych do Stolicy Apostolskiej, w związku z zapowiedzią soboru powszechnego, domagano się zreformowania Kurii Rzymskiej i dopuszczenia do niej biskupów diecezjalnych. Musiało to znaleźć echo w pracach Komisji przygotowujących schematy dokumentów soborowych.
W pierwszej fazie pracy (1961 r.) pojawił się specjalny (niewielki) schemat; „Wzajemny stosunek biskupów i Kongregacji Kurii Rzymskiej. Spotykamy w nim jednak tylko propozycję o powoływaniu na konsultorów tych dykasterii biskupów, dobieranych z różnych krajów, za pośrednictwem Konferencji Biskupich. Nie stanowiło to żadnej nowości, ponieważ w owym czasie członkowie zespołów konsultorskich w kongregacjach reprezentowali różne kraje. W następnym schemacie (z 1962 r.) pojawiła się propozycja powoływania biskupów diecezjalnych również na członków kongregacyj. Bez istotnych zmian weszła ona do schematu „o biskupach i zarządzie diecezjami”.
Dyskusja nad powyższym schematem (2—15.11.1963) była bardzo ożywiona, ale pozostawała w fazie wstępnych rozważań, ponieważ oczekiwano na ostateczne wnioski w dyskusji toczącej się nad schematem konstytucji dogmatycznej o Kościele, której nauka (zwłaszcza o kolegialności) stanowiła fundament dla praktycznych wniosków.
W nowym schemacie (1964 r.) o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, dość szeroko potraktowano sprawę „umiędzynarodowienia” Kurii Rzymskiej, w ramach ogólniejszego zagadnienia: Biskupi i Stolica Apostolska. Wyrażono tutaj również życzenie skierowane do Papieża, aby w Kurii Rzymskiej uczestniczyli biskupi w charakterze członków i konsultorów. Zamieszczona w tym schemacie treść w omawianej materii weszła już bez zmian do dekretu o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele. Oto pełna treść stwierdzeń i postulatów zamieszczonych w tym dokumencie soborowym:
1° W wykonywaniu najwyższej, pełnej i bezpośredniej władzy nad całym Kościołem Biskup Rzymski posługuje się dykasteriam i Kurii Rzymskiej, które wobec tego w jego imieniu i mocą jego autorytetu pełnią swe obowiązki dla dobra Kościoła oraz posługi świętych pasterzy.
2° Ojcowie Soboru wyrażają życzenie, by te dykasterie, które wprawdzie świadczyły ogromną pomoc Biskupów i Rzymskiemu i pasterzom Kościoła, zostały zreorganizowane z większym przystosowaniem do wymagań czasu, regionów i obrządków, zwłaszcza gdy chodzi o liczbę, nazwę, uprawnienia, własny tryb postępowania oraz koordynację prac... (n. 9).
3° Skoro te dykasterie ustanowiono dla dobra całego Kościoła, wyraża się życzenie (optatur), by ich członkowie, urzędnicy i konsultorzy .... byli w miarę możliwości w większym stopniu dobierani z różnych regionów Kościoła, dla ukazania naprawdę powszechnego charakteru urzędów Kościoła katolickiego, czyli jego centralnych organów. Pożądaną jest również rzeczą, by na członków dykasterii dobierać niektórych biskupów, zwłaszcza diecezjalnych, którzy mogliby obszerniej zdawać sprawę papieżowi z nastawienia, pragnień i potrzeb wszystkich Kościołów. Wreszcie Ojcowie soborowi uważają, że będzie bardzo pożyteczne, jeżeli wspomniane dykasterie dadzą więcej posłuchu świeckim, odznaczającym się cnotą i doświadczeniem, tak żeby i oni mieli odpowiedni udział w sprawach Kościoła” (n. 10).
A zatem postulaty Ojców dotyczyły przede wszystkim dwóch spraw, w ramach których wysunięto bardziej szczegółowe dezyderaty. Najpierw domagano się przeprowadzenia reorganizacji Kurii Rzymskiej, następnie zaś jej „umiędzynarodowienia”. Reorganizacja miała w szczególności dotyczyć: 1° liczby dykasterii, 2° ich nazwy, 3° uprawnień i własnego trybu postępowania oraz 4° koordynacji pracy. W zakresie umiędzynarodowienia domagano się w szczególności: 1° umiędzynarodowienia personelu na wszystkich szczeblach, 2° dopuszczenia biskupów w charakterze członków dykasterii i 3° liczenia się ze zdaniem wiernych świeckich.
2. Droga realizacji soborowych postulatów
Jak widzimy Sobór wysunął szereg konkretnych postulatów w zakresie odnowy Kurii Rzymskiej. Należy pamiętać o tym, że nie były to wszystkie postulaty. Znacznie głębsze i ważniejsze związane były z ogólnym duchem Vaticanum II, który pod adresem wszystkich instytucji w Kościele wyrażał się przede wszystkim w przyjęciu postawy służby — „diaconia” . Niełatwo było zrealizować pierwszą grupę postulatów, jednak znacznie trudniej było znaleźć drogę odnowy w drugim wypadku.
A. Odnowa podjęta przez Pawła VI
Paweł VI doprowadził do szczęśliwego końca jedno z największych wydarzeń w życiu Kościoła, jakim stał się ostatni sobór. Na jego też barki spadł ciężar realizacji pierwszej fazy odnowy soborowej. W zakresie odnowy Kurii Rzymskiej sprawa okazała się bardzo pilna w odniesieniu niektórych dykasterii.
Paweł VI (1897 - 1978) Podczas Soboru wielokrotnie atakowano imiennie Święte Oficjum, wysuwając pod jego adresem szereg postulatów. Stąd Papież, nie czekając na definitywne przyjęcie dekretu soborowego
Christus Dominus (28.10.1965 r.), zapowiedział (18.10.1965 r.) w najbliższym czasie reformę Świętego Oficjum. Dokonał jej przez motu proprio
Integrae servandae z dnia 7 grudnia 1965 roku.
Punktem wszakże kulminacyjnym w realizacji soborowej odnowy Kurii Rzymskiej przez Pawła VI była Konstytucja Apostolska
Regimini Ecclesiae universae, z dnia 15 sierpnia 1967 roku. Kilka dni wcześniej (6 sierpnia) ukazało się motu proprio
Pro comperto sane, dopuszczające niektórych biskupów diecezjalnych do kongregacyj w charakterze członków.
Odnowiona wspomnianą wyżej Konstytucją Apostolska Kuria Rzymska przedstawiała się następująco:
I. Papieski Sekretariat Stanu i Urząd Międzynarodowych Spraw Kościelnych.
II. Kongregacje: 1. Nauki Wiary, 2. Kościołów Wschodnich, 3. Biskupów, 4. Sakramentów , 5. Obrzędów, 6. Spraw Duchowieństwa, 7. Zakonów i Instytutów Świeckich, 8. Nauczania Katolickie go (Formacji Katolickiej), 9. Ewangelizowania Narodów, czyli Rozkrzewiania Wiary.
III. Sekretariaty: 1. Jedności Chrześcijan, 2. Dla Spraw Niechrześcijan, 3. Dla Niewierzących.
IV. Rada Świeckich i Papieska Komisja studiów „lustitia et Pax!”
V. Trybunały: 1. Sygnatura Apostolska, 2. Rota Rzymska i 3. Penitencjaria Apostolska.
VI. Urzędy: 1. Kancelaria Apostolska, 2. Zarząd Spraw Gospodarczych Stolicy Apostolskiej, 3. Kamera Apostolska, 4. Administracja Państwa Watykańskiego, 5. Zarząd Domu Papieskiego i 6. Główny Urząd Statystyczny.
Gdy idzie o ogólne uwagi na temat tej wielkiej niewątpliwie reformy, to trzeba najpierw podkreślić, że na pierwszy plan wysunięto Papieski Sekretariat Stanu i umieszczono obok niego dykasterię, która była z nim już od dawna związana, mianowicie dawną Kongregację Nadzwyczajnych Spraw Kościoła, zmieniając odpowiednio jej nazwę.
Duże zmiany wprowadzono w podstawowym członie Kurii Rzymskiej tj. w kongregacjach. Dotyczyły one nazwy, struktury i kompetencji. Widoczna jest następnie różnica w liczbie, ponieważ Kodeks z 1917 roku wyliczał 11 kongregacji, podczas gdy Paweł VI pozostawił tylko dziewięć. Nowością stały się trzy Sekretariaty, jak również Rada Świeckich i Papieska Komisja studiów
Iustitia et Pax. Niemałe modyfikacje wprowadzono w odniesieniu do urzędów Kurii Rzymskiej, niewielkie natomiast w odniesieniu do trybunałów.
Powyższa odnowa stała się pierwszą generalną odpowiedzią przede wszystkim na postulaty Vaticanum II dotyczące reorganizacji Kurii Rzymskiej i jej „umiędzynarodowienia” . Dodajmy, że motu proprio
Pro cemperto sane dopuściło do poszczególnych kongregacyj, w charakterze członków, po siedmiu biskupów diecezjalnych.
Jak na początku tego stulecia Konstytucja
Apostolska Sapienti consilio (1908 r.) nie zakończyła reformy, podobnie Konstytucja
Regimini Ecclesiae universae nie dała pełnej odpowiedzi na postulaty wysunięte przez Vaticanum II. Co więcej, obecnie dzieło od nowy tej instytucji nastręczyło znacznie więcej trudności, urosło do miary dużego problemu.
Paweł VI uznał za wskazane kontynuowanie reorganizacji Kurii Rzymskiej. W dniu 8 maja 1969 roku, Konstytucją Apostolską
Sacra Rituum Congregatio podzielił Kongregację Obrzędów na dwie odrębne: Spraw Kultu Bożego i Spraw Kanonizacyjnych. Wskutek tego liczba kongregacyj wzrosła do dziesięciu. Nie trwało to jednak długo, bo już 11 lipca 1975 roku tenże Papież dokonał połączenia Kongregacji Spraw Kultu Bożego z Kongregacją Sakramentów, tworząc z nich jedną o nazwie: Kongregacja Sakramentów i Spraw Kultu Bożego. Do tej sprawy wypadnie nam jeszcze powrócić, bo Jan Paweł II rozdzielił te Kongregacje (1984 r.), a potem z powrotem je połączył. Mamy w tym jeden z przykładów jak trudne były decyzje w zakresie podejmowania reorganizacji Kurii Rzymskiej.
Motu proprio
Quo apitus (27.2.1973 r .) zniosło Kancelarię Apostolską, przenosząc jej zadania na Papieski Sekretariat Stanu. W ten sposób przestała istnieć najstarsza dykasteria, której zadania już wcześniej przejął w znacznej części Sekretariat Stanu. Z kolei Paweł VI dokonał (10.12.1976 r.) reorganizacji Rady Świeckich i Papieskich Komisji studiów
Iustitia et Pax, tworząc dwa odrębne organy: Papieska Rada Świeckich i Papieska Komisja
Iustitia et Pax. Nieco wcześniej (11.1.1973 r.) w ramach Rady Świeckich powołał Papież Radę d/s Rodziny.
Paweł VI, którego słusznie trzeba nazwać jednym z wielkich reformatorów Kurii Rzymskiej, zdawał sobie z tego sprawę, że to czego dokonał nie jest jeszcze pełnym rozwiązaniem sprawy. Były to przede wszystkim doraźne rozwiązania, mające na uwadze sprawniejsze i bardziej przystosowane do współczesnych warunków działanie tej wielkiej instytucji. Wciąż konieczne potrzebne były gruntowniejsze zmiany, sięgające bardziej dogłębnie podstaw tej instytucji. W 1974 roku Paweł VI powołał specjalną Komisję, celem przygotowania takiej zasadniczej odnowy. Podjęła ona pracę, ale nie doprowadziła jej do końca za pontyfikatu tego Papieża.
B. Kontynuacja odnowy przez Jana Pawła II
Jan Paweł II, łącząc w swoim imieniu imiona dwóch swoich wielkich poprzedników, chciał tym samym zaznaczyć, że będzie kontynuował podjęte przez nich dzieło. Zawierało się ono przede wszystkim w słowach „odnowa życia kościelnego”. Zaczął więc również realizować odnowę Kurii Rzymskiej, pragnąc doprowadzić ją do szczęśliwego końca. W tym działaniu można wskazać jakby dwa odcinki. Podejmował więc w dalszym ciągu konkretne akty usprawniające i poszerzające działalność tej instytucji, obok zaś tego zabiegał o kontynuowanie prac Komisji przygotowującej tę bardziej zasadniczą odnowę. Najpierw zapoznamy z konkretnym i aktami papieskim i dotyczącymi pierwszego odcinka.
Trzymając się wedle możliwości chronologii, trzeba najpierw wskazać na dykasterię zajmującą się sprawami rodziny. Jak poprzednio wspomniano Paweł VI powołał w 1973 roku Radę d/s Rodziny. Wprawdzie od początku była ona odrębnym organem, ale związana została z Radą Świeckich i miała wspólnego z nią przewodniczącego. Jan Paweł II nadał samodzielność tej dykasterii (9.5.1981 r.) powołując ją jako Papieską Radę Rodzin (
Pontificium Consilium pro Familia).
Otrzymała ona własnego Kardynała Przewodniczącego, wspomaganego przez Sekretarza oraz przez Wiceprzewodniczącego Papieskiej Rady Świeckich. Członkami tej instytucji stali się wierni świeccy (mężczyźni i kobiety), zwłaszcza żyjący w małżeństwie, dobrani przez Papieża z różnych części świata. Przydzielono jej również własny zespół konsultorów, wśród których są przede wszystkim eksperci w sprawach rodziny. Głównym zadaniem Rady jest troska o duszpasterstw o i apostolstwo rodzin, w oparciu o naukę i wskazania Magisterium Kościoła.
Papież powołał kilka nowych organów ogólnokościelnych. Pismem skierowanym do Sekretarza Stanu 20. 5. 1982 r. ustanowił Papieską Radę d/s Kultury (
Pontificium Consilium pro Cultura). Obejmuje ona Prezydium, Komitet Wykonawczy i Radę Międzynarodową. Głównym jej zadaniem jest ożywiać Kościół w stale odnawianym spotkaniu zbawczego orędzia Ewangelii z wielością kultur oraz poszukiwanie nowych dróg dialogu kulturowego i utrzymywanie łączności z wszystkimi ludźmi dobrej woli.
Na terenie Państw a Watykańskiego została powołana (22. 10. 1983 r.) instytucja zwana Watykańskie Centrum Telewizyjne (Centrum Televisificum Vaticanum), którego głównym celem jest rozwój telewizji watykańskiej, aby mogła podjąć na szeroką skalę działalność zgodnie z myślą Kościoła. W związku z promulgacją nowego Kodeksu Jan Paweł II powołał Papieską Komisję Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego (2.1.1984 r.).
W dniu 5 kwietnia 1984 roku Papież podjął decyzję podzielenia na dwie odrębne Kongregacji Sakramentów i Spraw Kultu Bożego, tj. na Kongregację Sakramentów i Kongregację Spraw Kultu Bożego. Przypomnijmy że połączenia tych dykasterii dokonał kilka la t wcześniej (1975 r.) Paweł VI. W krótkim Piśmie Apostolskim (hirograf) Jan Paweł II ogólnie tylko zaznaczył, że wymagają tego względy pastoralne. Nie jest wykluczone, że w pływ na tę decyzję miał projekt zawarty w schemacie odnowy Kurii Rzymskiej z 1985 roku, który na pewno był już wcześniej wysuwany przez Komisję.
Przez motu proprio
Dolentium hominum (11.2.1985 r.) Ojciec święty ustanowił Papieską Komisję Apostolstwa Służby Zdrowia. Została ona połączona z Papieską Radą Świeckich ,zachowując jednak własną naturę i charakter w podejmowaniu i kierowaniu powierzoną jej działalnością.
Kuria Rzymska oraz inne instytucje centralne są bezwzględnie konieczne do kierowania Kościołem powszechnym. Niełatwe jednak okazuje się przystosowanie ich do zmieniających się warunków życia. Podejmowane w pierwszym okresie posoborowym akty związane z odnową Kurii Rzymskiej miały charakter głównie doraźnych rozwiązań, nie zaś bardziej gruntownych zmian sięgających podstaw tej instytucji. Jak już wspomniano zdawał sobie z tego sprawę Paweł VI, skoro w 1974 roku powołał specjalną Komisję celem przygotowania takiej zasadniczej odnowy. Podjęła ona działalność, ale za jego pontyfikatu nie doprowadzono prac do zamierzonego celu.
Jan Paweł II podjął rozpoczęte dzieło. Sprawa ta stała się przedmiotem konsultacji na dwóch konsystorzach: w 1979 i 1982 roku. Pism em skierowanym do Sekretarza Stanu, Ojciec św ięty powołał (12.11.1983 r.) Komisję na czele której stanął kard. Aurelio Sabattani. Wyznaczono jej zadanie dogłębnego przeanalizowania Konstytucji Apostolskiej Pawła VI
Regim ini Ecclesiae universae, w oparciu o sugestie wysunięte na wspomnianych konsystorzach. Również sam Papież podał szereg wskazówek co do kierunku odnowy tej instytucji.
Komisja rozpoczęła swoje prace 9 lutego 1984 roku i odbyła 53 posiedzeń, które objęły w sumie około 220 godzin pracy kolegialnej. Jej owocem stał się schemat Prawo szczególne dotyczące Kurii Rzymskiej (
Schema Legis peculiaris de Curia Romana). Jak zobaczymy nie był on ostatnim etapem prac nad odnową tej instytucji. Wypada jednak zapoznać się zwłaszcza z propozycjami dotyczącymi terminologii i struktury tego organu wspomagającego Papieża.
Schemat poprzedza obszerna relacja na temat rewizji Konstytucji Apostolskiej Regimini Ecclesiae universae (
Relazione sulla revisione della Constituizione Apostolica Regim ini Ecclesiae universae). Po niej następuje sam schemat prawa szczególnego. Na początku zamieszczono „Normy generalne” („Normae generales”) określające ogólną strukturę i działanie Kurii Rzymskiej (art. 1—31).
Z kolei schemat wylicza poszczególne dykasterie, określając ich strukturę i kompetencję. Jest charakterystyczne, że nie zostały one ujęte — co miało miejsce dotychczas — w pewne grupy, co zawsze zaznaczał tytuł, np. Kongregacje, Trybunały itd. Wyliczono 30 następujących dykasterii:
1. Sekretariat Apostolski — Secretaria Apostolica.
2. Kongregacja Nauki Wiary — Congregatio de Doctrina Fidei.
3. Kongregacja Posługi Biskupów — Congregatio de episcopo rummunere.
4. Kongregacja Kościołów Wschodnich — Congregatio de Ecclesiis Orientalibus.
5. Kongregacja Ewangelizowania Narodów czyli Rozkrzewiania Wiary — Congregatio de G entium Evangelizatione seu de Propa ganda Fide.
6. Kongregacja Stosunków z Państwami — Congregatio de Rationibus cum Civitatibus.
7. Kongregacja Posługi Prezbiterów i Diakonów — Congregatio de Presbyterorum et Diaconorum munere.
8. Kongregacja Życia konsekrowanego i Apostolskiego — Congregatio de Vita Consecrata et Apostolica.
9. Kongregacja Apostolstwa Świeckich — Congregatio de Laicorum Apostolatu.
10. Kongregacja Sakramentów — Congregatio de Sacramentis.
11. Kongregacja Spraw Kultu Bożego — Congregatio de Cultu Divino.
12. Kongregacja Formacji Katolickiej — Congregatio de Institutione Catholica.
13. Kongregacja Spraw Kanonizacji Świętych — Congregatio de Causis Canonizationis Sanctorum.
14. Penitencjaria Apostolska — Paenitentiaria Apostolica.
15. Najwyższa Dykasteria Sprawiedliwości czyli Trybunał Sygnatury Apostolskiej — Supremum Iustitiae Dicasterium seu Tribunal Signaturae Apostolicae.
16. Apostolski Trybunał Apelacyjny czyli Rota Rzymska — Tribunal Apostolicum Appellationis seu Rota Romana.
17. Papieska Rada Interpretacji Prawa — Pontificium Consilium de Legibus Interpretandis.
18. Papieska Rada Jedności Chrześcijan — Pontificium Consilium ad Unitatem Christianorum Fovendam.
19. Papieska Rada Dialogu między Religiami — Pontificium Consilium pro Dialogo inter Religiones.
20. Papieska Rada dla Niewierzących — Pontificium Consilium pro non Credentibus.
21. Papieska Rada Rodzin — Pontificium Consilium pro Familia.
22. Papieska Rada Sprawiedliwości, Pokoju i Chrześcijańskiej Miłości — Pontificium Consilium de Iustitia, Pace et Christiana Caritate.
23. Papieska Rada Kultury — Pontificium Consilium pro Cultura.
24. Papieska Rada Środków Społecznego Przekazu — Pontificium Consilium pro Communicationibus Socialibus.
25. Papieska Komisja Opieki Duchowej nad Migrantami i Podróżnymi — Pontificia Commisio pro Spirituali Migratorum atque Itinerantium Cura.
26. Papieska Komisja Apostolstwa Służby Zdrowia — Pontificia Commissio de Apostolatu pro Valetudinis Administris.
27. Kamera Apostolska — Camera Apostolica.
28. Prefektura Domu Papieskiego — Praefectura Pontificalis Domus.
29. Prefektura Spraw Gospodarczych Stolicy Świętej — Prafectura Rerum Oeconomicarum Sanctae Sedis.
30. Administracja Państwa Watykańskiego — Administratio Patrimonii Sedis Apostolicae.
Wypada uczynić kilka spostrzeżeń, które się wprost narzucają gdy mamy w pamięci dotychczasowe nazewnictwo i układ Kurii Rzymskiej. W kilku wypadkach spotykamy zupełnie nową terminologię. Dotyczy to zwłaszcza trzech następujących Kongregacji: 1° Kongregacja Posługi Biskupów (dotychczas: Kongregacja Biskupów), 2° Kongregacja Posługi Prezbiterów Diakonów (dotychczas: Kongregacja Spraw Duchowieństwa), 3° Kongregacja Życia Konsekrowanego i Apostolskiego (dotychczas: Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich). Nazwa trzeciej z wyliczonych wyżej została jedynie dostosowana do terminologii już wcześniej przyjętej. Dwie pierwsze propozycje wydają się ciekawe, zwłaszcza z racji wprowadzenia słowa „posługa” — munus. Próbowano nawiązać w ten sposób do ducha Soboru Watykańskiego II.
Jeśli idzie o układ, to trzeba zwrócić uwagę na to, że sprawy dotyczące wiernych świeckich proponuje się tutaj przekazać Kongregacji Apostolstwa Świeckich (dotychczas stanowiły one kompetencję Rady Świeckich). W takim układzie wszystkie grupy rozróżniane w ramach Ludu Bożego (duchowni, „zakonnicy” i wierni świeccy) miałyby swoje dykasterie wśród kongregacyj. Inna ważna modyfikacja dotyczy utworzenia nowej Kongregacji de Rationibus cum Civitatibus — „Stosunków z Państwami”. W tej sytuacji mamy powrót do stanu jaki był w Kodeksie z 1917 roku. Powyższa bowiem dykasteria jest odpowiednikiem „Kongregacja nadzwyczajnych Spraw Kościelnych — Congregatio pro negotiis ecclesiasticis extraordinariis (кап. 255).
Zaprezentowany wyżej Schemat odnowy Kurii Rzymskiej, nie uzyskał aprobaty. Został poddany ocenie wielu osób i instytucji, w tym także plenarnym u zebraniu kardynałów w 1985 roku i nadzwyczajnej sesji Synodu Biskupów, która się zebrała dla uczczenia XX rocznicy zakończenia Soboru Watykańskiego II.
Z kolei Jan Paweł II powołał Komisję Kardynalską, aby rozważyła wszystkie uwagi i wnioski, jakie napłynęły w związku ze wspomnianą wyżej konsultacją a także opinie niektórych osób prywatnych. Owocem tych prac stał się nowy projekt Prawa szczególnego Kurii Rzymskiej, bardziej dostosowany do nowego Kodeksu praw a kanonicznego. Ten właśnie elaborat został promulgowany Konstytucją Apostolską Pastor bonus (28.6.1088 r.) — w czterechsetną rocznicę ogłoszenia Konstytucji Apostolskiej Sykstusa V Immensa aeterni Dei, w osiem dziesięciolecie Konstytucji św. Piusa X Sapienti nosilio i w niedługim czasie po upływie dwudziestolecia od wydania Konstytucji Pawła VI Regimini Ecclesiae universae, z którą obecna Konstytucja Jana Pawła II ściśle się łączy, ponieważ obydwie w jakiś sposób mają swój początek w Soborze Watykańskim ” .
(...)
***
© 2004-2011 
==>> WPROWADZENIE
Wersja do druku
Góra